Białowieski Park Narodowy
Park Pałacowy 11, 17-230 Białowieża
tel. (0-85) 682-97-00 tel./fax (0-85) 68-12-306;
tel. (0-85) 68-12-360, (0-85) 68-12-275
e-mail: bpn@bpn.com.pl
http://www.bpn.com.pl
Powierzchnia (ha): Park zajmuje powierzchnię 10 517,27 ha, co stanowi 1/6 polskiej części Puszczy Białowieskiej.
Rok utworzenia: 1947
Powstały na podstawie aktu:
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 listopada 1947 r. o utworzeniu Białowieskiego Parku Narodowego (Dz. U. Nr 74, poz. 469); Rozporządzenie Rady Ministrów z 16 lipca 1996 r. w sprawie Białowieskiego Parku Narodowego(Dz. U. Nr 93, poz. 424)
W obrębie gmin:
Białowieża, Narewka
Najstarszy park narodowy w Polsce. Obejmuje niewielką, najlepiej zachowaną część Puszczy Białowieskiej. Ten najcennieszy obiekt przyrodniczy niżowej Europy, chroni ostatnie już fragmenty prastarego, naturalnego lasu nizinnego. Prawdziwy skansen pierwotnej przyrody zawiera w sobie ogromne bodactwo grzybów, roślin i zwierząt, z których wiele żyje wyłącznie tutaj. Park wraz z Puszczą to również ojczyzna i najważniejsza ostoja żubra w Polsce.
Cel ochrony:
Ochrona unikalnych w skali całego kraju i świata walorów przyrodniczych w postaci ostatniego na Niżu Europejskim fragmentu lasu o charakterze naturalnym. Zaczątkiem Białowieskiego Parku Narodowego było utworzone w 1921 roku Leśnictwo „Rezerwat” (obszar objęty obecnie ochroną ścisłą w granicach BPN), które w 1932 roku zostało przekształcone w specjalną jednostkę administracyjną „Park Narodowy w Białowieży”. W 1977 roku UNESCO włączyło Białowieski Park Narodowy w poczet światowych rezerwatów biosfery, a w 1979 r. Obszar Ochrony Ścisłej BPN uznano za pierwszy i jedyny w Polsce przyrodniczy obiekt Dziedzictwa Światowego. W 1992 roku UNESCO rozszerzyło granice Obiektu Dziedzictwa Światowego na objętą ochroną ścisłą, przyległą do BPN część białoruskiego parku narodowego „Bieławieżskaja Puszcza”. W ten sposób powstał polsko – białoruski transgraniczny Obiekt Dziedzictwa Światowego. W 1997 przyznano parkowi Dyplom Europy.
Położenie:
Białowieski Park Narodowy leży we wschodniej części Polski w województwie podlaskim, przy granicy z Białorusią. Park znajduje się w centralnej części Puszczy Białowieskiej, najbardziej naturalnego kompleksu leśnego na niżu Europy. Powierzchnia parku (powiększonego o ponad 5 tys. ha w 1996 r.) wynosi 10502 ha, w tym najstarsza część objęta ochroną ścisłą od 1921 roku zajmuje 4747 ha, Park Pałacowy (ok. 48 ha) i Ośrodek Hodowli Żubrów (274 ha). Ekosystemy leśne zajmują ponad 90% obszaru parku.
Rzeźba terenu i budowa geologiczna:
Teren parku należy do obszaru staroglacjalnej wysoczyzny morenowej, powstałej w wyniku rozpadu i wytopienia się lądolodu środkowopolskiego stanowiącego stadiał Warty. Obszar parku zalegają utwory polodowcowe, a więc gliny zwałowe, a także piaski i gliny spiaszczone. Na północ od rzeki Hwoźnej spotyka się fragmenty ukształtowane pod działaniem wiatru w postaci wałów i pagórków wydmowych utworzonych z piasków drobnych i średnich. W dolinach rzek oraz w miejscach dawnych torfowisk wysokich znajduą się utwory pochodzenia organicznego w postaci torfów i murszów. Z tego materiału w ciągu trwającego tysiące lat procesu glebotwórczego ukształtowały się gleby, z których największe powierzchnie zajmują gleby brunatne, gleby opadowo-glejowe, gleby płowe, gleby bielicowe, glejobielicowe, gleby rdzawe, czarne ziemie, a także różne formy gleb torfowych torfowisk niskich, przejściowych i wysokich.
Stosunki wodne:
Puszcza Białowieska leży przy wododziale Wisły i Niemna. Na terenie parku narodowego nie ma jezior i większych rzek. Najbardziej cenny obszar parku „Obszar Ochrony Ścisłej” leży w widłach rzek Hwoźnej i Narewki. Na terenie „Obszaru Ochrony Ścisłej” ma swoje źródła Orłówka. Przez obszar przyłączony do parku w roku 1996 przepływają dopływy Narewki: Łutownia, Przedzielna i Braszcza.
Flora:
Szatę roślinną parku reprezentuje 20 zespołów leśnych, 2 zespoły roślinności zaroślowej, 4 zespoły roślinności wodnej, 13 zespołów torfowiskowych i łąkowych oraz 1 zespół roślinności synantropijnej, tzn. powstałej w wyniku działalności człowieka. We florze Parku – niezwykle bogatej, co jest związane z różnorodnością siedlisk (od bagiennych, borowych do liściastych i łąkowych) opisano 632 gatunki roślin naczyniowych. Długa jest lista grzybów – 2500 gatunków, w tym: 430 kapeluszowych, 115 gat. żagwiowatych (hub). Stwierdzono też obecność 254 gatunków porostów, 80 gatunków mchów, 81 gatunków wątrobowców i śluzowców. 62 występujące tu gatunki roślin objętych jest ochroną gatunkową, w tym: 12 gatunków storczyków, pełnik europejski, lilia złotogłów, orlik pospolity, kosaciec syberyjski, wierzba borówkolistna. Na uwagę zasługuje też występowanie skalnicy torfowej.
Fauna:
Faunę Parku tworzy 11 000 gatunków zwierząt, w tym: bezkręgowce: ok. 8 500 gatunków owadów, kręgowce: 12 gatunków płazów, 7 gatunków gadów, m.in. żółw błotny, 249 gatunków ptaków (w tym 120 gniazdujących) bocian czarny, żuraw, jarząbek, orlik krzykliwy, sóweczka, muchołówka mała i białoszyja, orzechówka, dziwonia, kruk, 8 gatunków dzięciołów, 44 gatunki ssaków, m.in.: żubr, łoś, bóbr, ryś, wilk, gronostaj, wydra, lis, jenot, kuna, łasica, tchórz, koszatka, popielica, smużka, zając bielak, jeż, kret, ryjówki, rzęsorek rzeczny i mniejszy. W Parku utworzono zamknięty ośrodek hodowli żubra oraz zagrody pokazowe z żubrem, żubroniem, jeleniem, dzikiem, konikiem polskim oraz wilkiem.
Biebrzański Park Narodowy
Osowiec-Twierdza 8, 19-110 Goniądz
tel./fax (0-85) 738-08-02, (0-85) 738-06-20
e-amil: biebrza@biebrza.org.pl
www.biebrza.org.pl
Powierzchnia (ha): 59223 + otulina: 66824
Rok utworzenia: 1993
Największy park narodowy w Polsce, zajmujący powierzchnię prawie 60 000 ha. Należy do najdzikszych i najbardziej odludnych obszarów naszego kraju. Obejmuje swym zasięgiem niemal całą dolinę Biebrzy. Chroni największe w Środkowej Europie bagna i torfowiska niskie o unikatowej w skali Europy, a nawet świata, faunie i florze. Stanowi jedną z najcenniejszych ostoi naszych ptaków oraz najważniejszą ostoją łosia w Polsce.
Cel ochrony:
Ochrona obszarów o najwyższych walorach przyrodniczych oraz wód powierzchniowych i podziemnych. Ze względu na niespotykane w Europie tereny bagienno-torfowe oraz bardzo zróżnicowaną faunę, a w szczególności bogaty świat ptaków, park został umieszczony na liscie obszarów chronionych konwencją RAMSAR.
Położenie:
Położony jest w północno-wschodniej Polsce na terenie województwa podlaskiego. Jest to największy park narodowy w Polsce. Jego powierzchnia wynosi 59223 ha. Wokół parku utworzono otulinę o powierzchni 66824 ha. Obszary leśne zajmują 15547 ha, 18181 ha to grunty rolne i 24604 ha to nieużytki – w rzeczywistości najbardziej wartościowe ekosystemy – słynne Bagna Biebrzańskie. Powierzchnia 3936 ha została objęta ochroną ścisłą (rezerwat Czerwone Bagno).
Rzeźba terenu i budowa geologiczna:
Biebrzański Park Narodowy obejmuje znaczną część Kotliny Biebrzańskiej – wielkiego obniżenia terenu o długości ponad 100 km, powstałego w okresie zlodowaceń: środkowopolskiego i bałtyckiego. Wypełnia ją kilkumetrowa warstwa torfu. Jest to największy i najbardziej naturalny w Europie Środkowej kompleks torfowisk o powierzchni ok. 90000 ha. Dolina Biebrzy jest otoczona ze wschodu, południa i zachodu przez wysoczyzny morenowe – Białostocką, Kolneńską i Wysokomazowiecką – utworzone podczas zlodowacenia środkowopolskiego. Na północy granice wyznacza wysoczyzna morenowa uformowana podczas ostatniego zlodowacenia (Bałtyckiego). W okolicach Augustowa dolina jest otoczona strefą głębokich jezior i kotlin polodowcowych. W Kotlinie Biebrzańskiej wyróżnia się trzy odrębne części zwane basenami: północny – obejmuje dolinę na wschód od Sztabina, środkowy – od Sztabina do Osowca i południowy od Osowca do ujścia Biebrzy do Narwi. Basen Północny, zwany też basenem górnym Biebrzy, zajmuje 40-kilometrowy odcinek doliny o szerokości 1 – 3 km. Złoża torfu mają tu miąższość 3 – 6 m i miejscami są podścielone przez gytię. Cechą charakterystyczną rzeżby terenu Górnego Basenu Biebrzy są wzgórza morenowe. Basen Środkowy ma kształt zbliżony do trapezu o wymiarach 20 x 40 km. Jest to kompleks torfowisk o powierzchni około 45000 ha i miąższości torfu 1 – 3 m. W północnej części pod złożami torfu zalega piasek i żwir, a w południowej osady wodne i glina. Basen Środkowy wyróżniają rozległe piaszczyste pasma, w wielu miejscach przekształcone przez procesy eolityczne w wydmy częściowo zanurzone w torfie. Kanał Augustowski, Woźnawiejski, Rudzki (wybudowane w pierwszej połowie XIX w.) zmieniły układ hydrologiczny tej części doliny, powodując trwałe obniżenie poziomu wód gruntowych i przesuszenie torfowisk. Basen Południowy, zwany też Basenem Dolnym Biebrzy, ma kształt rynny o długości 30 km i szerokości 12 – 15 km. Złoża torfu o miąższości około 2 m podścielone są utworami żwirowo-piaskowymi, miejscowo pokrytymi iłami i osadami wodnymi. Małe wydmy rozrzucone wyspowo, zanurzone są w torfie zalegającym otaczające płaskie tereny zalewowe. Wzdłuż tej strefy o szerokości 1 – 2 km występują liczne łukowate zakola. Basen ten uznawany jest za najbardziej naturalny w dolinie Biebrzy.
Stosunki wodne:
Główną oś hydrologiczną parku stanowi Biebrza (159 km długości w granicach parku). Jest to rzeka o typowo nizinnym charakterze z niskimispadkami (od 0.06 do 3.33 promila), silnie meandrująca z licznymi zakolami i starorzeczami. Szerokość koryta Biebrzy wynosi od kilku metrów w basenie północnym do kilkunastu w jej dolnym biegu. Obszar zlewni Biebrzy wynosi 7062 km2. Dolina Biebrzy zasilana jest zarówno wodami powierzchniowymi, jak też wodami podziemnymi: naporowymi z dna doliny oraz wypływającymi z rozległych warstw wodonośnych wysoczyzn morenowych otaczających dolinę. Sposób zasilania wodą, a także jej trofizm decydują o charakterze siedlisk parku.
Flora:
Szata roślinna parku odznacza się dużą różnorodnością, wysokim stopniem naturalności i obecnością wielu rzadkich gatunków. Sprzyjające warunki rozwoju znajdują tu rośliny pochodzenia północnego i relikty glacjalne, reprezentowane przez 17 atunków roślin naczyniowych m.in.: brzozę niską, wierzbę lapońską, wełnianeczkę alpejską, gnidosza królewskiego, skalnicę torfowiskową, turzycę strunową i 8 gatunków mszaków np.: mszar nastroszony, skorpionowiec brunatny. Dotychczas w dolinie Biebrzy stwierdzono występowanie 872 gatunków roślin naczyniowych, z których 67 jest objętych prawną ochroną gatunkową w Polsce, zaś 9 umieszczonych jest w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin jako gatunki ginące bądź zagrożonych wyginięciem (m.in. szachownica kostkowata, fiołek torfowy, wełnianeczka alpejska i wierzba borówkolistna). Według dotychczasowych danych na siedliskach mokradłowych doliny Biebrzy występują zbiorowiska ponad 60 zespołów roślinnych, w tym niemal wszystkie zbiorowiska siedlisk wodnych, bagiennych i torfowych spotykane w Polsce. Szczególnie cenna jest duża grupa zbiorowisk turzycowo-mszystych i mechowiskowych, w których licznie spotyka się gatunki zanikające w innych częściach kraju. Wyrazem borealnych wpływów klimatycznych jest obecność 7 zespołów roślinnych o borealnym charakterze, m.in.: zarośli brzozy niskiej, mechowiska złocieńcowego z wełnianeczką alpejską, boru sosnowego z turzycą strunową, olsu świerkowo-olszowego. Ogromnym walorem doliny Biebrzy jest zachowana dwukirunkowa strefowość ekologiczna tj. poprzeczna i podłużna strefowość siedliskowo – roślinna uwarunkowana różnymi stosunkami hydrologicznymi. Najlepiej wykształcona jest ona w Basenie Dolnym doliny Biebrzy i dość ewidentnie w Basenie Środkowym. Strefowość poprzeczna jest zakłócona obecnością licznych wysp mineralnych (grądzików, wydm) bądź zarośli wierzbowo-brzozowych.
Fauna:
Dolina Biebrzy jest unikatową w skali Europy enklawą dla ptaków wodno-błotnych. Obserwowano tu dotychczas 263 gatunki ptaków, w tym 185 gatunków lęgowych. Spośród 56 gatunków uznanych w Polsce za zagrożone wyginięciem 21 gnieździ się w parku, np.: dubelt, wodniczka, rybitwa czarna, orlik grubodzioby. Dla niektórych ptaków ptaków wodno-błotnych Bagna Biebrzańskie są jedną z ostatnich ostoi gwarantujących utrzymanie się ich populacji w Europie Środkowej. Dla wielu grup fauny dane są wciąż niekompletne i wymagają uzupełnienia. Na obszarze parku stwierdzono występowanie 47 gatunków ssaków, 12 gatunków płazów, 5 gatunków gadów i 37 gatunków ryb. Fauna bezkręgowców jest słabo poznana. Jak dotąd zarejestrowano tu występowanie: 607 gatunków motyli – z tego 93 gatunki motyli dziennych, 42 gatunki chruścików, ok. 400 gatunków pająków i 19 gatunków pijawek.
Narwiański Park Narodowy
Kurowo 10, 18-204 Kobylin Borzymy
tel./fax (0-85) 718-14-17, (0-86)
476-48-11, (0-86) 476-48-12
e-mail: npn@npn.pl
www.npn.pl
Powierzchnia (ha): 6810,23
Rok utworzenia: 1996
Zwany Polską Amazonią obejmuje fragment naturalnej, bagiennej doliny Narwi od Suraża do Rzędzian. Rzeka płynie na tym odcinku wieloma korytami, które rozchodzą się i łączą tworząc osobliwy labirynt ekosystemów wodnych i lądowych. Drugiej tego typu rzeki nie ma w Europie. Unikatowy układ hydrologiczny obszaru warunkuje niezwykłe bogactwo flory i fauny. To jedna z najważniejszych ostoi ptaków wodno-błotnych w Polsce i Europie.
Cel ochrony:
Ochrona terenów o niepowtarzalnych walorach przyrodniczych.
Położenie:
Narwiański Park Narodowy leży w północno-wschodniej części Polski w województwie podlaskim. Powierzchnia całkowita parku wynosi 7350 ha. Na terenie parku dominuje własność prywatna, głównie drobnych rolników. Własność Skarbu Państwa stanowi zaledwie 2057 ha. Park znajduje się w Dolinie Górnej Narwi. Obejmuje on bagienną dolinę Narwi pomiędzy Surażem i Rzędzianami, która stanowiła znaczną część utworzonego w 1985 roku Narwiańskiego Parku Krajobrazowego. Bagna, tereny podmokłe i wody są dominującymi ekosystemami i zajmują ok. 90% obszaru parku.
Rzeźba terenu i budowa geologiczna:
Dolina Narwi pomiędzy Surażem i Rzędzianami wykształciła się w kompleksie osadów lodowcowych, zajmując centralną część obniżenia w powierzchni wysoczyzn morenowych. Miąższość tych osadów waha się od 117 do 200 m. Dolina Narwi jest stosunkowo głęboko wcięta w wysoczyzny i zabagniona. Powierzchnia doliny zalega 5-25 m niżej od terenów bezpośrednio przylegających, a jej spadek wynosi zaledwie 0,19%. Dolinę wypełniają torfy, osiągające średnio 1 m miąższości, zalegające na płytkich mułach lub iłach oraz bezpośrednio na piaskach podłoża. Dolina składa się z odcinków rozszerzonych, basenowych i zwężonych przypominających przełomy rzeczne. Rzeźba parku ukształtowała się podczas zlodowacenia środkowopolskiego. Lodowiec zanikał powierzchniowo, nadbudowując wysoczyzny moreną, a w obniżeniach podłoża pozostawały bryły martwego lodu. Wytopienie się największych brył dało początek dzisiejszej dolinie Narwi. O wytopiskowej genezie doliny świadczy obecność na jej zboczach form pochodzenia glacjalnego: kemów, nisz i dolinek wytopiskowych. Zabagnienie doliny nastapiło po zmianie koryta rzeki z meandrującego na wielokorytowe, które miało miejsce na przełomie okresu atlantyckiego oraz subborealnego (ok. 4500 lat temu). W dolinie i na obszarze parku dominują gleby bagienne. Najczęściej spotykane wśród nich są gleby torfowo-bagienne zajmujące zwarte powierzchnie w środkowej części doliny. Mniejsze znaczenie mają gleby torfowe okresowo podsychające i torfowo-mułowe. Gleby torfowo-murszowe w średnim stopniu zmurszenia występują punktowo. Gleby glejowe właściwe, torfiasto-glejowe i mułowo-glejowe spotykane są w południowej części doliny. Zajmują one położenia na pograniczu torfowisk i zboczy doliny.
Stosunki wodne:
Dolina jest zasilana przez wody powierzchniowe (cieki wodne i spływy powierzchniowe) i wody wgłębne z poziomu przypowierzchniowego i prawdopodobnie z dwóch poziomów wodonośnych, co przy rozgałęzionych korytach rzeki spowodowało, że wykształcił się tutaj rozległy, wypełniajacy niemal całe dno doliny, ekosystem bagienny z mozaikowym układem rozlewisk, siedlisk bagiennych, zabagnionych i lądowych. Sieć hydrograficzną tworzy Narew oraz Liza, Szeroka Struga, Awissa, Kurówka (dopływy lewe) oraz Kowalówka, Turośnianka i Czaplinianka (dopływy prawe). Rzeki tego typu jak Narew, nazwane przez naukowców anamostozującymi są już bardzo nieliczne na świecie. Narew w granicach Parku to najlepiej zachowany przykład rzeki tego typu w Europie. Najbliższym analogiem Narwi jest rzeka Okawango w Środkowej Afryce. Dokładne zdefiniowanie typu anastomozującego rzek nastąpiło dopiero w latach osiemdziesiątych. Do wyróżnionych wcześniej trzech podstawowych typów rzek-prostolinijnej, meandrującej i roztokowej, dołączono czwarty – rzeki anastomozującej. Cechuje je obecność sieci rozdzielających i łączących się koryt tworzących nieregularny labirynt. Liczne, stosunkowo głębokie kanały porozdzielane są różnej wielkości i kształtu wyspami. Porasta je głównie roślinność torfotwórcza, trzciny i turzyce. Powierzchnia wysp wynosi się nieznacznie powyżej poziomu wody w korytach przy średnich stanach, a podczas wyższych jest zalewana. Dzięki roślinności umacniającej brzegi kanałów ażurową siatką korzeni typ ten odznacza się dużą stabilnością układu koryt. Najmniej zmieniona przez człowieka część systemu anastomozującego znajduje się między Surażem na południu a Rzędzianami na północy(w granicach Narwiańskiego Parku Narodowego). Pierwotnie Narew miała charakter anastomozujący na znacznie dłuższym odcinku, ale wskutek robót melioracyjnych prowadzonych w dolnym biegu rzeki została bardzo silnie zmieniona Narew jest piątą co do długości rzeką w Polsce. Jej długość wynosi 484 km. Źródła Narwi znajdują się na Białorusi we wschodniej części Puszczy Białowieskiej. Dolina rzeki na obszarze Narwiańskiego Parku Narodowego ma długość około 25 km i 2-3 km szerokości. Otoczona jest łagodnie nachylonymi stokami wysoczyzn. Wyodrębnić w niej można odcinki rozszerzone, basenowe i zwężone przypominające przełomy rzeczne. Dno doliny jest płaskie ze średnim spadkiem podłużnym wynoszącym zaledwie 0,19%. O bagiennym charakterze doliny zadecydowały warunki geomorfologiczno-hydrologiczne. Dolina jest zasilana przez wody powierzchniowe (cieki wodne i spływy powierzchniowe) i wody wgłębne z poziomu przypowierzchniowego i prawdopodobnie z dwóch poziomów wodonośnych, co przy rozgałęzionych korytach rzeki spowodowało, że wykształcił się tutaj rozległy, wypełniający niemal całe dno doliny, ekosystem bagienny z mozaikowym układem rozlewisk, siedlisk bagiennych, zabagnionych i lądowych. Sieć hydrograficzną tworzy Narew oraz Liza, Szeroka Struga, Awissa, Kurówka (dopływy lewe) i Kowalówka, Turośnianka i Czaplinianka (dopływy prawe).
Flora:
Szata roślinna Narwiańskiego Parku Narodowego cechuje się dużym zróżnicowaniem zbiorowisk i bogactwem gatunkowym. Dominujące powierzchniowo szuwary turzycowiskowe związku Magnocaricion reprezentowane są przez 14 zespołów roślinnych, szuwary związku Phragmition przez 7 zespołów, a roślinność wodna przez 12 zespołów. Poza tym występują tu 4 zbiorowiska łąkowe i ziołoroślowe oraz 2 zespoły zarośli wierzbowych i 5 zespołów roślinności leśnej. Na bagnach i terenach zabagnionych występuje blisko 200 gatunków roślin naczyniowych (w tym 22 gatunki turzyc). Spośród nich 15 gatunków podlega ochronie prawnej, a wiele zbiorowisk należy do rzadko już spotykanych w kraju. Zbiorowiskami roślinnymi najbardziej rozpowszechnionymi na terenie Narwiańskiego Parku Narodowego są zabagniane szuwary wielkoturzycowe zajmujące około 32% ogólnej powierzchni Parku. Szuwary te reprezentowane są głównie przez szuwar turzycy sztywnej Caricetum elatae (zajmujący ponad 20% pow. Parku), zespół turzycy zaostrzonej Caricetum gracilis oraz turzycy tunikowej Caricetum appropinquatae. Lokalnie, na niewielkich powierzchniach występuje szuwar turzycy dzióbkowanej, szuwar turzycy darniowej oraz mozaika zbiorowisk turzycy sztywnej i zaostrzonej. Znaczny areał, bo około 11% wśród zbiorowisk szuwarów turzycowych, zajmują zbiorowiska turzycy sztywnej z Phragmites australis (około 10%) i turzycy zaostrzonej z Phragmites australis (około 1,2%). Drugim dominującym powierzchniowo zbiorowiskiem roślinnym na terenie Narwiańskiego Parku Narodowego (około 16% pow.) są zespoły związku Phragmition reprezentowane prawie wyłącznie przez szuwary trzcinowe (nieznaczne powierzchnie zajmują szuwary: wąsko- i szerokopałkowe, skrzypowe, oczeretowe i mannowe). W południowej części Parku dosyć znaczne powierzchnie (około 14%) zajmują zbiorowiska trawiaste i turzycowo-trawiaste głównie zespoły manny mielec i mozgi trzcinowatej. Poza omówionymi na terenie NPN występują następujące zbiorowiska roślinne: – zbiorowiska turzycowo-mszyste (ponad 1% pow.), – zbiorowiska zdegradowane z dominacją ostrożenia polnego i pokrzywy pospolitej (ponad 1% pow.), – lasy i zarośla na glebach hydrogenicznych (około 15% pow.), – zalewane z różną intensywnością łąki trawiaste i ziołowo-trawiaste (około 7% pow.), – suche grądy z roślinnością kserotermiczną (około 0,2% pow.). Do około 1978 roku zabagniane łąki w dolinie Narwi, w większości, były użytkowane rolniczo. Niska wartość siana, trudny dostęp oraz możliwość zastosowania tylko i wyłącznie konwencjonalnych metod pokosu nastręczała rolnikom wiele trudności i niedogodności. Dodatkowo około 20 lat temu zakład ubezpieczeń odmówił ubezpieczeń plonów. Następstwem tego było zaprzestanie użytkowanie przez większość rolników łąk w obrębie bagiennej doliny. Na pozostawionych bez użytkowania łąkach, na przestrzeni ostatnich kilku lat, obserwowana jest ekspansja trzciny pospolitej na siedliska zajmowane dotychczas przez szuwary turzycowe. Objawia się to zwiększeniem udziału Phragmites australis w budowie i składzie florystycznym tych fitocenoz. Tak wykształcone zbiorowiska roślinne stanowią fazę dynamiczną w toku sukcesji wtórnej spowodowanej zaprzestaniem koszenia tych zbiorowisk. Dlatego też przy tak znacznym tempie trzcinowienia kolejnym etapem sukcesji może być wkraczanie gatunków zaroślowych i drzewiastych.
Fauna:
Wielkim walorem bagiennej doliny Narwi jest ornitofauna. W latach 1979-1981 stwierdzono w dolinie i w strefie przydolinowej obecność 179 gatunków ptaków, a występowały one w dużej liczebności. W porze lęgowej występowało 149 gatunków, w tym 137 gatunków ptaków gnieżdżących się. W samej dolinie gnieździło się 111 gatunków, pozostałe na obrzeżach doliny wykorzystując ja jako bazę pokarmową. Z ogólnej liczby 138 gatunków zagrożonych w kraju gnieździło się wtedy w dolinie 43%. Obok bogactwa gatunkowego badania specjalistyczne wykazały również wyraźną odmienność ornitofauny narwiańskiej w porównaniu z innymi obszarami bagiennymi. Decyduje o tym powszechne występowanie kilku gatunków dominujących (rokitniczka, potrzos, brzęczka, trzcinniczek, krzyżówka), stanowiących 60% ornitofauny oraz występowanie gatunków charakterystycznych dla doliny, związanych z szuwarami bagiennymi (kropiatka, zielonka, rybitwa czarna, bąk, błotniak stawowy). Z gatunków, których egzystencja jest poważnie zagrożona, gnieździły się świstun, rożeniec, dubelt, batalion, zielonka, wąsatka. W dużej liczebności występowały ptaki rzadko spotykane w kraju takie jak: brzęczka (1500-2000 par), rybitwa czarna (700-1000 par), kropiatka (200-450 par), błotniak stawowy (150-200 par), zielonka (80-250 par), podróżniczek (ok. 100 par), bąk (ok. 40 samców terytorialnych). Dolina Narwi była ostoją dla tych gatunków ptaków, a poza tym bardzo ważnym miejscem odpoczynku i żerowania ptaków w okresie ich przelotów, zwłaszcza wiosennych. Badania ostatnich lat wykazały zubożenie ornitofauny w dolinie na obszarze Narwiańskiego Parku Narodowego. Uszczupliła się liczba ptaków lęgowych o 4 gatunki, z tym że przestało się gnieździć 10 gatunków, a przybyło 6. Wyraźnie zmniejszyła się liczba ptaków związanych z wodami otwartymi i rozlewiskami oraz ze strefą szuwarów wysokoturzycowiskowych. Między innymi zniknęło wielkie skupisko mewy śmieszki koło Radul i skupisko głowienki. Zaledwie w szczątkowych ilościach gnieździły się w ostatnich latach: cyraneczka, kropiatka, kokoszka wodna, wodnik i brzęczka. Spadła też liczebność ptaków w zbiorowiskach turzycowiskowych (m.in. czajki, bekasa, dubelta, świergotka), a także liczebność siewkowatych gnieżdżących się na łąkach i pastwiskach na obrzeżach doliny. Wzrosła natomiast liczebność ptaków charakterystycznych dla siedlisk wilgotnych i przesuszanych (kuropatwa, bażant grzywacz i in.). Pomimo dużych przekształceń awifauny bagienna dolina Narwi nadal jednak spełnia kryteria, które kwalifikują ten obszar jako ostoję lęgową ptaków wodno-błotnych o znaczeniu międzynarodowym i europejskim. Jest ona rejonem lęgowym 1% lub więcej populacji europejskiej co najmniej 10 gatunków ptaków, w tym bąka, cyranki, błotniaka stawowego, błotniaka łąkowego, zielonki, kropiatki, derkacza, i dubelta, oraz miejscem rozrodu trzech gatunków ptaków zagrożonych wymarciem w skali światowej – bielika, derkacza i wodniczki. W dolinie gnieżdżą się ptaki charakterystyczne dla terenów podmokłych, których egzystencja jest w skali kraju poważnie zagrożona, takie jak świstun, rożeniec, dubelt, batalion, zielonka, wąsatka. Dolina Narwi na obszarze NPN jest jednym z najważniejszych w Polsce lęgowisk ptaków wodno-błotnych, w tym wielu gatunków ginących i zagrożonych, a szereg gatunków spoza grupy zagrożonych posiada nad Narwią jedną ze swoich głównych populacji w kraju. Na terenie Narwiańskiego Parku Narodowego występuje około 40 gatunków ssaków. Wśród nich niewielka populacja łosia i wydra – gatunek zagrożony. Mocno rozrosła się populacja bobra, którego liczebność ocenia się na około 260 osobników. Poza tym stale występuje w Parku sarna, lis, jenot, kuna leśna i domowa, gronostaj i tchórz. W ostatnich latach można zaobserwować znaczny wzrost liczebności norki amerykańskiej, która w dużym stopniu ogranicza populację piżmaka. Środowiska wodne doliny są zasobne w ryby. Na odcinku pomiędzy Surażem i Rzędzianami stwierdzono występowanie 22 gatunków ryb, przy czym wielokrotnie bardziej zasobne były w nie rozlewiska i starorzecza niż główne koryto rzeki. Najczęstszymi gatunkami ryb są płocie, szczupaki, okonie, jazie i liny. Na terenie Narwiańskiego Parku Narodowego występują także cztery gatunki ryb chronionych : piskorz, śliz, różanka i koza. W dolinie Narwi na obszarze Parku odnotowano obecność 13 gatunków płazów, 24 gatunków ważek, 34 gatunków skorupiaków planktonowych i 4 gatunków skorupiaków bentosowych.
Wigierski Park Narodowy
Krzywe 82, 16-400 Suwałki
tel./fax (0-87) 566-63-22
e-mail: wigry_pn@su.onet.pl
www.wigry.win.pl
Powierzchnia (ha): 15089,79
Rok utworzenia: 1989
Cel ochrony:
Ochrona unikalnych w skali całego kraju walorów przyrodniczych, zwłaszcza związanych z ekosystemami jezior.
Park obejmujący swym zasięgiem kilkadziesiąt malowniczych jezior rozrzuconych wśród lasów, łąk i pól. Największe jezioro – Wigry o krętych brzegach, licznych zatoczkach i wyspach, przyciąga corocznie rzesze turystów. Największą osobliwością Parku są jednak suchary – śródleśne małe jeziorka dystroficzne, o brunatnej wodzie i brzegach obrośniętych kożuchami mchów oraz inną roślinnością torfowiskową. Park to królestwo licznie występujących tu bobrów.
Położenie:
Wigierski Park Narodowy położony jest na północnym skraju Puszczy Augustowskiej. Geograficznie, Park leży w granicach Pojezierza Litewskiego i obejmuje fragmenty trzech mezoregionów: Pojezierza Zachodniosuwalskiego, Pojezierza Wschodniosuwalskiego i Równiny Augustowskiej. Prawie cały obszar Wigierskiego Parku Narodowego leży w środkowej części dorzecza rzeki Czarnej Hańczy, dopływu Niemna. Park, wraz z otuliną, rozciąga się pomiędzy 53O57′ a 54O10′ szerokości geograficznej północnej i 22O57′ a 23O15′ długości geograficznej wschodniej. Pod względem administracyjnym Park zlokalizowany jest w północnej części województwa podlaskiego, w granicach trzech powiatów: Suwałki (część gminy Suwałki), Sejny (części gmin Krasnopol i Giby) oraz Augustów (część gminy Nowinka). Aktualna jego powierzchnia wynosi 15085 ha, w tym 9464 ha to grunty leśne, 2908 ha – wody i 2713 ha inne tereny, głównie użytkowane rolniczo (2228 ha). Ochroną ścisłą objętych jest 380 ha, w tym 120 ha lasów i 260 ha wód. Obszary zagospodarowane rolniczo objęte są ochroną krajobrazową.
Rzeźba terenu i budowa geologiczna:
Krajobraz parku został ukształtowany w okresie ostatniego zlodowacenia, około 12 tysięcy lat temu. Ustępujący lądolód pozostawił urozmaiconą rzeźbę terenu z licznymi kemami, ozami, polami sandrowymi i obszarami moreny dennej, poprzecinanymi rynnami lodowcowymi i zagłębieniami bezodpływowymi. W rynnach i zagłębieniach powstały liczne jeziora. Najpłytsze z nich zarosły już roślinnością torfowiskową, a w innych zbiornikach obserwować można róźne stadia ich naturalnej sukcesji. Najwyższe wzniesienia parku osiągają wysokość ponad 180 m n.p.m., zaś najniżej położone tereny znajdują się na wysokości 130 m n.p.m. Północna część parku jest silnie pofałdowana, z rozległymi morenami dennymi oraz wzgórzami i wałami moreny czołowej – stanowiącymi lokalne kulminacje o stromych zboczach i wysokościach względnych dochodzących do 35 m. Podłoże tej części parku zbudowane jest z gliny, piasku i żwiru, z licznymi kamieniami o zróżnicowanym składzie mineralogicznym. Południowa część parku ma charakter bardziej płaski i stanowi początek olbrzymiego sandru, pokrytego Puszczą Augustowską
Stosunki wodne:
Pozostałością po zlodowaceniach są liczne jeziora o różnym kształcie, powierzchni i głębokości. Na obszarze parku znajdują się 42 jeziora. Największe z nich Wigry ma 2187 ha powierzchni, maksymalną głębokość 73 m i zajmuje centralną część parku. Jeziora reprezentują szeroką gamę typów limnologicznych, różniących się pomiędzy sobą żyznością, termiką i koncentracją związków humusowych. Osobliwością wśród nich są dystroficzne jeziora śródleśne, tzw. „suchary”, otoczone mszarem torfowcowym. Główną rzeką parku jest Czarna Hańcza, przepływająca przez jezioro Wigry i stanowiąca znany i ceniony w kraju szlak kajakowy.
Flora:
Flora Parku liczy ponad 800 gatunków roślin naczyniowych, ponad 160 gatunków mchów i wątrobowców, około 300 gatunków porostów oraz liczne gatunki grzybów, śluzowców i glonów. Bogactwo wód i duża różnorodność ich ekologicznego charakteru powoduje szczególne bogactwo gatunkowe flory glonów. Wśród roślin naczyniowych jest 15 gatunków paproci, 7 gatunków skrzypów, 5 gatunków widłaków i 775 gatunków roślin kwiatowych. Wśród roślin naczyniowych jest wiele bardzo rzadkich i zagrożonych wyginięciem, a 53 gatunki podlegają ścisłej ochronie prawnej. Należą tu wszystkie gatunki widłaków oraz 19 gatunków z rodziny storczykowatych. Osiem gatunków rosnących w Parku znajduje się w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin zagrożonych wyginięciem. Są to: fiołek torfowy Viola epipsila mający ponad 20 stanowisk, groszek wielkoprzylistkowy Lathyrus pisiformis rosnący w Parku na dwu stanowiskach,wełnianeczka alpejska Scirpus hudsonianus spotykana w trzech miejscach, turzyca delikatna Carex disperma mająca tylko jedno stanowisko, turzyca luźnokwiatowa Carex vaginata rosnąca w trzech miejscach, kukuczka kapturkowata Neottianthe cucullata mająca dwa stanowiska, wyblin jednolistny Microstylis monophyllos i wątlik błotny Hammarbya paludosa stwierdzone jedynie na pojedynczych stanowiskach. Niektóre gatunki spośród prawnie chronionych, na terenie Parku spotyka się często. Do takich należą m.in. wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum notowany na ponad 100 stanowiskach, lilia złotogłów Lilium martagon – na 150 stanowiskach, sasanka otwarta Pulsatilla patens – na 60 stanowiskach, naparstnica zwyczajna Digitalis grandiflora – na 50 stanowiskach, orlik pospolity Aquilegia vulgaris – na 50 stanowiskach, tajęża jednostronna Goodyera repens – na 55 stanowiskach. Inne występują rzadziej, a wiele należy do bardzo rzadkich. Są to widłak spłaszczony Diphasium complanatum, widłak cyprusowaty Diphasium tristachyum, brzoza niska Betula humilis, groszek wschodno-karpacki Lathyrus laevigatus, gnidosz królewski Pedicularis sceptrum-carolinum, goryczka błotna Gentianella uliginosa, kosatka kielichowa Tofieldia calyculata, obuwik pospolity Cypripedium calceolus, listera sercowata Listera cordata, lipiennik Loesela Liparis loeselii. Jest też wiele innych, bardzo rzadko spotykanych w Polsce. Należą do nich między innymi skalnica torfowiskowa Saxifraga hirculus, wyka grochowa Vicia pisiformis, żurawina drobnolistkowa Vaccinium microcarpum, przetacznik pagórkowy Veronica teucrium, pszczelnik wąskolistny Dracocephalum ruyschiana, dąbrówka piramidalna Ajuga pyramidalis, dzwonecznik wonny Adenophora lilifolia, przesiąkra okółkowa Hydrilla verticillata, kłoć wiechowata Cladium mariscus i szereg innych. Liczba stanowisk poszczególnych gatunków jest bardzo różna. Wśród 805 gatunków roślin naczyniowych na 1-2 stanowiskach notowano 188 gatunków, na 3 do 5 stanowisk ma 107 gatunków, na 6-10 stanowiskach 113 gatunków, 11-20 stanowisk ma 106 gatunków, 21-50 stanowisk ma 165 gatunków, 51-100 stanowisk ma 74 gatunki i ponad 100 stanowisk ma tylko 50 gatunków. Gatunki występujące na 1-5 stanowiskach stanowią łącznie 36% ogólnej liczby gatunków Najliczniej reprezentowanymi rodzinami roślin są: Compositae – 80 gatunków, Graminae – 66 gatunków, Cyperaceae – 56 gatunków, Papilionaceae – 43 gatunki, Rosaceae – 40 gatunków, Caryophyllaceae – 37 gatunków, Scrophulariaceae – 36 gatunków, Labiatae – 35 gatunków, Ranunculaceae – 29 gatunków.
Fauna:
Świat kręgowców reprezentowany jest przez 46 gatunków ssaków, 186 gat. ptaków, 5 gat. gadów, 12 gat. płazów i 32 gat. ryb. Dość dobrze poznane są duże ssaki, zarówno ze względu na łatwość obserwacji, jak i istotne dla środowiska skutki ich obecności. Największym przedstawicielem rzędu drapieżnych występujących na terenie Parku jest wilk (Canis lupus). Na terenie Puszczy Augustowskiej liczebność wilków oceniana jest na około 80 sztuk. Rodzinę psowatych oprócz wilka na terenie Parku reprezentują również lis i jenot. Z rodziny łasicowatych na terenie Parku występuję: wydra, kuna leśna tumak i domowa (kamionka), borsuk, gronostaj, norka amerykańska, łasica i tchórz. Na terenie Parku zaobserwować można 3 gatunki: jeleniowatych – łosia, jelenia i sarnę. Dość licznym zwierzęciem Wigierskiego Parku Narodowego jest dzik (Sus scrofa). Najbardziej charakterystycznym gatunkiem będącym symbolem Wigierskiego Parku Narodowego, jest bóbr europejski (Castor fiber). Jest to największy z europejskich gryzoni. Na terenie Parku bobry występują licznie i opanowały już niemal wszystkie dostępne dla nich siedliska. Ich liczebność oceniana jest na ok. 250 szt. w 70 stanowiskach. W środowiskach wodnych występuje nielicznie inny gryzoń obcego pochodzenia – piżmak (Ondathra zibethica). Pola uprawne, ogrody, zadrzewienia, miedze licznie zamieszkują takie gryzonie jak: nornik, mysz polna, mysz zaroślowa oraz rzadka badylarka. Na obszarach zabudowanych spotykany jest szczur wędrowny. W terenach polnych i na obrzeżach lasu często można spotkać zająca szaraka (Lepus eupopaeus) W kompleksach leśnych występuje bardzo rzadki zając bielak (Lepus timidus). Jest to gatunek borealny, który ma w tym rejonie swoją południowo-zachodnią granicę zasięgu. Rząd Nietoperze (Chiroptera) reprezentowany jest w Parku przez 8 gatunków, wśród nich: mroczek późny, mroczek posrebrzany, gacek brunatny i borowiec większy. Wśród ssaków owadożernych (Insectivora) występuje m.in. jeż wschodni, kret, rzęsorek rzeczek i ryjówki. W Wigierskim Parku Narodowym obserwowano występowanie 186 gatunków ptaków. Gnieździ się tu 150 gatunków, pozostałe pojawiają się regularnie na przelotach bądź zalatują sporadycznie. Liczną grupę gatunków stanowią ptaki wodne i błotne, które na obszarze jezior wigierskich znalazły dogodne warunki do bytowania. Gniazduje tu 40 gatunków z tej grupy, a dalsze 33 to gatunki przelotne. Najliczniejszą kaczką jest krzyżówka. Drugim gatunkiem pod względem liczebności jest gągoł. Na Wigrach gnieździ się prawdopodobnie tracz długodzioby. Gniazduje tu czernica, głowienka oraz cyranka i cyraneczka. Sporadycznie obserwowane są nielęgowe: nur czarnoszyi, krakwa, płaskonos, podgorzałka, ogorzałka. Prawdziwą ozdobą wód jest łabędź niemy. Gnieździ się tu około 60 par łabędzi, a w okresie zimowym do zamarznięcia jezior i rzek około 400 łabędzi przebywa na jeziorach i rzece Czarna Hańcza. W okresie wędrówek na wodach Parku zatrzymują się stada gęsi zbożowej i białoczelnej, oraz mniej licznie gęgawej. Na jeziorach można zaobserwować coraz liczniej występujące kormorany, które gnieżdżą się poza terenem Parku. Co roku na Piertach i Wigrach odzywają się samce bąka. W Parku gnieżdżą się również dwie pary bardzo już rzadkiego bociana czarnego. Spośród spotykanych tu 16 gatunków ptaków drapieżnych, 12 to gatunki lęgowe. Najliczniej występuje myszołów i błotniak stawowy. Dość liczny jest również jastrząb i krogulec oraz kobuz i trzmielojad. Do najrzadszych gatunków lęgowych należą: kania czarna i ruda, orlik krzykliwy i błotniak łąkowy. Stwierdzono gniazdowanie zaledwie jednej pary orłów bielików, która co roku wyprowadza 2 młode. Liczną grupą w awifaunie Parku są sowy: puszczyk, płomykówka, pójdźka, sowa uszata i włochata. Ostatnio nielicznie występują kuraki, a wśród nich: kuropatwa, przepiórka i jarząbek. Występowanie głuszca i cietrzewia odnotowywane jest zaledwie w pojedynczych przypadkach. Dość pospolita do niedawna łyska staje się coraz mniej liczna, natomiast co roku obserwowane jest gniazdowanie ok. 10-15 par żurawi. Często obserwowane są nad jeziorami mewy i rybitwy. Nad Czarną Hańczą i przy strumieniach spotkać można zimorodka. W lasach stwierdzono obecność 8 gatunków dzięciołów, m.in. dzięcioła białogrzbietego, zielonego, średniego i zielonosiwego. Najliczniej reprezentowany jest rząd wróblowatych, z którego występuje 88 gatunków. Stosunkowo często spotkać można kruka i orzechówkę. Gnieździ się 5 gatunków drozdów, w tym 20-30 par droździka. Doskonałe warunki do gniazdowania mają tu drobne ptaki związane z terenami podmokłymi: świerszczyk, strumieniówka, brzęczka, trzcinniak, trzcinniczek, łozówka, rokitniczka, podróżniczek i remiz. Występuje też 17 gatunków łuszczaków m.in. krzyżodziób świerkowy, dziwonia, ortolan, potrzos, potrzeszcz. Z pięciu gatunków gadów warto wymienić żmiję zygzakowatą (Vipera berus), zaskrońca (Natrix natrix) i padalca (Anguis fragilis). Na miejscach nasłonecznionych często daje się zauważyć jaszczurkę zwinkę (Lacerta agilis). Wśród 12 gatunków płazów występuje 9 gatunków żab, które znajdują tu dobre warunki dzięki dużej ilości zbiorników wodnych i bagien. Należą do nich m.in. kumak nizinny, grzebiuszka ziemna, ropuchy, rzekotka drzewna i inne. Bezkręgowce: Szczególnie interesujący jest świat owadów Wigierskiego Parku Narodowego. Sprzyjające warunki do bytowania znajdują tu grupy owadów związane ze środowiskiem wodnym (ważki, chruściki, chrząszcze wodne itp.) Występuje tu też wiele motyli wśród nich: pokłonnik osinowiec, pokłonnik kamilla, skalnik arktyczny, mieniak tęczowiec, perłowce, ogończyki. Spotkać też można trzmiela tajgowego oraz bardzo rzadką osę Dolicharespula adulterina, muchówkę Sphecomyia vittata oraz liczną grupę biegaczowatych. Spośród ok. 2000 gatunków bezkręgowców występujących na terenie Parku, 41 to gatunki chronione.
Suwalski Park Krajobrazowy
Malesowizna-Turtul, 16-404 Jeleniewo
tel. (0-87) 569-18-01 tel./fax (0-87) 569-18-02
e-mail: zarzad@spk.org.pl
www.spk.org.pl
Powierzchnia (ha): 6337,66 + otulina: 9306,24
Rok utworzenia: 1976
Gmina, do której należy obiekt: Jeleniewo, Rutka Tartak, Wiżajny, Przerośl
Cel ochrony: ochrona walorów przyrodniczych, kulturowych i turystycznych dla potrzeb dydaktyczno – naukowych i krajoznawczych.
Najstarszy park krajobrazowy w Polsce. To jeden z najpiękniejszych pod względem widokowym obszar naszego kraju. Mozaika lasów, łąk, pól, rzek i jezior, rozrzuconych pośród malowniczych wzniesień, stanowi o unikatowych walorach krajobrazowych tego terenu. Na stosunkowo niewielkim obszarze występuje ponadto duża różnorodność fauny i flory.
Położenie:
Położony jest na Pojezierzu Litewskim w mezoregionie Pojezierze Wschodniosuwalskie. Obejmuje Zagłębienie Szeszupy i tereny otaczające jez. Hańcza (najgłębsze jezioro w Polsce). Leży na obszarze 4 gmin – Jeleniewo, Wiżajny, Przerośl i Rutka-Tartak należących do woj. podlaskiego. Powierzchnia parku wynosi 6284 ha (62,8 km2), w tym około 60% stanowią użytki rolne, 24% lasy , 10% wody , 4% bagna i 2% pozostałe grunty. Duże, otwarte przestrzenie odsłaniają rzeźbę polodowcową, która jest najcenniejszym walorem parku.
Rzeźba terenu i budowa geologiczna:
Reźba parku została ukształtowana przez plejstoceński (1 800 000 – 10 200 lat temu) lądolód skandynawski, a zwłaszcza przez ostatnie zlodowacenie północnopolskie. Miąższość osadów lodowcowych na omawianym terenie dochodzi do 280 m. Najwyższe wzniesienie osiąga 275 m n.p.m., a najniższym punktem w parku jest jez. Postawelek (146 m n.p.m.). Tak duże zróżnicowanie wysokości względnych jest rzadko spotykane w Polsce północnej. Głównymi formami rzeźby są wysoczyzny morenowe (wysoczyzna Szurpił i Krzemianki, wysoczyzna Dzierwan, wysoczyzna Hańczańska i wysoczyzna Gulbieniszek) oraz doliny rzeczne (Czarnej Hańczy i Szeszupy). W ich obrębie występuje wiele drugorzędnych form rzeźby: rynny subglacjalne (np. jez. Hańcza), ozy (np. oz turtulsko-bachanowski), kemy (np. G. Zalewki k/Smolnik), tarasy kemowe (nad zachodnim brzegiem jez. Kamenduł), moreny czołowe (np. Góra Cisowa), moreny spiętrzone (na północ od Szurpił), moreny martwego lodu (np. Góra Zamkowa), głazowiska (np. Głazowisko Bachanowo), sandry (np. sandr Smolnicki), zagłębienia wytopiskowe (np. jez. Jaczno ), zagłębienie końcowe (Zagłębienie Szeszupy), tarasy rzeczne (w dolinie Czarnej Hańczy), doliny odpływu wód polodowcowych (np. „Wilczy jar” k/Smolnik), dolina zawieszona (tzw. „dolina Gaciska”), dolinki denudacyjne (nad jez. Szurpiły).
Stosunki wodne:
Park leży w dorzeczu Niemna i jest odwadniany przez dwa systemy rzeczne: Czarnej Hańczy i Szeszupę. Główną osią hydrograficzną parku jest Szeszupa, której obszar źródliskowy znajduje się koło Turtula. Płynie ona w kierunku północno-wschodnim w rozległym obniżeniu terenu tzw. Zagłębieniu Szeszupy. Na terenie parku przepływa przez 6 płytkich jezior. Czarna Hańcza wypływa z jez. Jegliniszki i jako trwały strumień zasila jez. Hańcza. Wypływa z niego jako rzeka, płynąc początkowo głęboką rynną kieruje się na południowy-wschód do wód Niemna. Głównym elementem sieci hydrograficznej są jeziora. Na terenie parku jest 21 jezior o powierzchni pow. 1 ha. Największym i najgłębszym jeziorem jest Hańcza (108,5 m), pozostałe znacznie mniejsze i płytsze tworzą niezwykle ciekawe krajobrazowo i przyrodniczo kompleksy: zespół jezior kleszczewickich (jez. Kojle, Perty, Purwin), zespół jezior szurpilskich (jez. Szurpiły, Jeglówek, Kluczysko ). Ważną rolę w obiegu wody na obszarze SPK odgrywają źródła (ok..80) i wysięki wodne.
Flora:
Największy wpływ na obraz współczesnej szaty roślinnej SPK, miała gospodarcza działalność człowieka. Na przestrzeni ostatnich pięciuset lat większość lasów na tym obszarze wycięto, a uzyskane w ten sposób tereny przekształcono w pola uprawne. Zachowane kompleksy leśne również zmieniły swój charakter. Znacznie zmniejszył się udział gatunków liściastych, a zwiększył udział świerka i sosny. Człowiek przyczynił się również do osuszenia części torfowisk i zamienienia ich na łąki. Mimo silnego przekształcenia flora SPK jest bogata – występuje tu ok. 650 gatunków roślin naczyniowych, czemu sprzyja duże urozmaicenie rzeźby i różnorodność środowisk. Specyfiką Parku jest występowanie wielu rzadkich gatunków borealnych i reliktów polodowcowych (głównie roślin torfowiskowych) oraz zbiorowisk roślin ciepłolubnych, porastających nasłonecznione zbocza wzgórz. Do największych rzadkości florystycznych SPK należą: bluszcz pospolity (chr.), wawrzynek wilczełyko (chr.), bażyna czarna, wełnianeczka alpejska, skrzyp olbrzymi (chr.), czosnek niedźwiedzi, miesiecznica trwała, kłoć wiechowata, lilia złotogłów (chr.), rosiczki – okrągłolistna i długolistna (chr.), orlik pospolity (chr.) oraz storczyki (chr. wszystkie gatunki) – kruszczyk błotny i rdzawoczerwony, lipiennik Loesela, podkolan zielonawy, listera jajowata.
Fauna:
Fauna SPK ma charakter przejściowy pomiędzy fauną środkowoeuropejską a północno i wschodnio- europejską. Najmniej znany jest świat bezkręgowców. W wodach Czarnej Hańczy żyje przedstawiciel wód górskich – wypławek alpejski. W jeziorze Hańcza występuje zespół skorupiaków charakterystyczny dla wód skandynawsko – bałtyckich oraz gatunki będące reliktami polodowcowymi. W nielicznych jeziorach SPK żyje rak szlachetny. Spośród ryb występuje tu m.in.: sieja, sielawa, głowacz białopłetwy i pręgopłetwy, pstrąg potokowy, strzebla potokowa, reintrodukowana troć jeziorowa, krąp, kiełb, stynka, węgorz, szczupak, lin. Gromadę płazów reprezentują pospolite gatunki żab i ropuch, kumak nizinny, huczek ziemny, traszka zwyczajna i grzebieniasta. Spośród gadów spotykamy jaszczurkę zwinkę i żyworódkę, padalca, zaskrońca i żmiję zygzakowatą. W awiofaunie SPK stwierdzono 130 gatunków, w tym 106 gniazdujących. Warto wspomnieć o orzechówce, krasce, białorzytce, dzięciole czarnym, jerzyku, żurawiu, wildze, pszczołojadzie, krogulcu, kani rudej, orliku krzykliwym oraz zalatującym nad jeziora Hańcza orle bieliku. Ze środowiskiem wodnym związany jest zimorodek, pluszcz, brodiec rzeczny, nurogęś, bąk oraz kaczki: gągoł, cyranka, podgorzałka, czemica, płaskonos. Obszary leśne, tereny łąk, bagien i upraw polowych zamieszkują licznie drobne ssaki: ryjówka aksamitna i malutka, nornica ruda, mysz leśna, badylarka Nad wodami występuje karczownik północny, rzęsorek rzeczek, piżmak. Z większych ssaków liczny jest jenot, borsuk, lis, tchórz, wydra, gronostaj, łasica. Bardzo liczny jest bóbr europejski. Teren leśne zamieszkuje dzik i sarna. Wielką osobliwością jest zając bielak – mieszkaniec północnej Europy.
Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej
Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej
abp. gen. M. Chodakowskiego 6, 16-030 Supraśl
tel. 85 718 37 85
www.pkpk.wrotapodlasia.pl/
Powierzchnia (ha): 72 860,17 + otulina: 53 827,54
Rok utworzenia: maj 1988 r.
Gmina, do której należy obiekt:
Janów, Sokółka, Knyszyn, Czarna Białostocka, Szudziałowo, Dobrzyniewo Kościelne, Wasilków, Supraśl, Krynki, Gródek, Michałowo.
Cel ochrony: ochrona i zachowanie zasobów przyrodniczych, walorów kulturowych i historycznych Puszczy Knyszyńskiej, a także stworzenie warunków do prowadzenia działalności naukowej i dydaktycznej oraz rozwijanie turystyki kwalifikowanej i wypoczynku.
Największy park krajobrazowy w Polsce – wraz z otuliną zajmuje ponad 126 000 ha! Jest to park typowo leśny, obejmujący swym zasięgiem Puszczę Knyszyńską. Kompleks ten charakteryzuje się wielką różnorodnością świata roślin i zwierząt, ze znacznym udziałem gatunków borealnych (północnych). Krajobraz jest urozmaicony, z malowniczymi polanami puszczańskimi, wioskami o tradycyjnej drewnianej zabudowie, a w samym lesie z wieloma urokliwymi rzekami i śródliskami.
Położenie:
Park Krajobrazowy wraz z całym terenem Puszczy Knyszyńskiej, należy według podziału fizjogeograficznego kraju J. Kondrackiego do podprowincji Wysoczyzny Podlasko-Białoruskiej i wschodniej części makroregionu nazywanego Niziną Północnopodlaską. Uwzględniając niższe jednostki podziału regionalnego, obszar ten położony jest w granicach dwóch mezoregionów, a mianowicie Wysoczyzny Białostockiej (90%) i Wzgórz Sokólskich (10%).
Rzeźba terenu i budowa geologiczna:
Rzeźba terenu Parku ukształtowała się w okresie zlodowacenia środkowopolskiego, w stadium mławskim. Wg opracowań prof. H. Banaszuka można tu wyróżnić trzy tzw. strefy rzeźby. Pierwsza sterfa obejmuje część wysoczyzn morenowych otaczających Puszczę Knyszyńską od północy i wschodu i ich zbocza opadające ku centralnej części Puszczy. Na północy wysoczyzna okolic Niemczyna, Długiego ługu i Rozedranaki Starej wznosi się do 190-200 m npm, przekraczając 205 m w kulminacjach, i obniża się do 140-145 m npm w okolicach Czarnej Wsi – Rozedranki Nowej. Na północnym wschodzie wysoczyzna okolic Lipiny i Wierzchlesia osiąga 195-205 m npm i opada do 135-140 m nad obniżeniem dolinnym Sokołdy. Zbocza wysoczyzn silnie rozczłonkowane licznymi dolinami i dolinkami, przez co dłuższe osie form mają w tej strefie rzeźby kierunki zgodne z ogólnym pochyleniem terenu. Strefa druga obejmuje zachodnią i środkową część Puszczy Knyszyńskiej. Charakteryzuje się ona występowaniem odosobnionych wyniesień terenowych otoczonych rozległymi obniżeniami. W zachodniej cześci Puszczy wyróżnia się grab okolic Krynic-Chraboł. Najwyżej, bo 180-190 m npm, wznosi sie w części południowej osiągając w kulminacji (wzgórze kemowe) 204 m npm. Powierzchnia garbu jest łagodnie sfałdowana, zbocza zaś stosunkowo ostro opadają. W szczególności zbocze od strony Supraśli, gdzie na wysokości 162,5-175 m npm znajduje się stroma skarpa terenowa. Obszary zalegające garb zalegają na poziomie 120-130 m npm. Następne wzniesienie rozciąga się równoleżnikowo pomiędzy Wasilkowem i Sokołdą, w centralnej części Puszczy. Jego powierzchnia jest nierówna ze względu na obecność licznych obniżeń terenowych i wzgórz osiągających 185-190 m npm. Południkowe zbocze wyniesienia opada stromo ku dolinie Supraśli, której dno zalega na wysokości 115-120 m npm, zbocze północne łagodniej obniża się do poziomu rozległych wytopisk, czyli do 135-145 m npm. Inne wyniesienie, ukierunkowane południkowo, występuje pomiędzy wyniesieniem Wasilkowa-Sokołdy i wysoczyzną okolic Niemczyna-Rozedranki. Jego powierzchnia wznosi się do 160-170 m npm, a w kulminacjach do 180 m npm. Wyniesienia terenowe są otoczone rozległymi obniżeniami. Obniżenia mają różne wielkości i kształty, a ich dna zalegają na dość zróżnicowanej wysokości, od około 115 m npm (dolina Supraśli pod Wsilkowem) do około 140 m npm (okolice Czarnej Białostockiej). Strefa trzecia, to południowa część Puszczy, położona na południe od doliny Supraśli. Teren jest łagodnie ukształtowany, wznosi się od 150 d0 165 m npm i tylko niektóre wniesienia osiągają 180 m npm. Wielce charakterystycznym elementem rzeźby Puszczy Knyszyńskiej jest okazały wał terenowy, rozciągający się pomiędzy Waliłami i Czarną Białostocką. Jego długość wynosi ponad 30 km, a wysokość przekracza w południowej części 210, 8 m npm
Stosunki wodne:
Puszcza leży w dorzeczu rzeki Narwi, a przez jej środek płynie rzeka Supraśl, z głównym dopływem Sokołdą oraz mniejszymi, m in. Słoją i Płoską.
Flora:
Flora Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej liczy 843 gatunki roślin naczyniowych, co stanowi około 38% całej flory naczyniowej Polski. Zarejestrowano także występowanie około 200 gatunków mchów i wątrobowców oraz 280 gatunków porostów. Najwięcej gatunków objętych ochroną prawną występuje w zatwierdzonych rezerwatach Budzisk, Jesionowe Góry, Stare Biele i Krzemienne Góry (17-19 gatunków), co stanowi 25-27.5% wszystkich roślin objętych ochroną w Parku. W otulinie Parku znajduje się jedyny rezerwat florystyczny Kulikówka. Zachowało się tu bogate stanowisko pióropusznika strusiego (Matteucia struthiopteris). Jest to wieloletnia, duża paproć z krótkim kłączem i długimi, podziemnymi rozłogami. Długie liście zarodnionośne pióropusznika strusiego zwinięte są podobnie jak strusie pióra. Stopień zachowania roślinności leśnej Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej jest stosunkowo dobry. Najbardziej naturalny charakter mają bory bagienne, świerczyny bagienne oraz zajmujące niewielką powierzchnię olsy i łęgi. W wyniku prowadzonej gospodarki leśnej najsilniej zostały przekształcone zbiorowiska grądowe. Dotyczy to szczególnie użytkowania zrębami zupełnymi odnawianymi sztucznie jednym lub ze zdecydowaną dominacją jednego gatunku (sosny zwyczajnej lub świerka pospolitego). W wyniku zrębu i przygotowywania gleby pod zalesienie następuje redukcja niektórych gatunków grądowych z klasy Querco-Fagetea. Szczególnie trudno regenerują swoje populacje przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis), zawilec gajowy (Anemone nemorosa), gajowiec żółty (Galeobdolon luteum), marzanka wonna (Galium odoratum), przytulia Schultesii (Galium schultesii), żywiec cebulkowy (Dentaria bulbifera), kopytnik pospolity (Asarum europaeum), miodunka ćma (Pulmonaria obscura), jaskier kaszubski (Ranunculus cassubicus). Flora Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej, podobnie jak całego Działu Północnego, jest w pewnym stopniu odmienna od flory pozostałych regionów Polski niżowej. Jej najbardziej charakterystycznym rysem jest znaczny udział świerka pospolitego (Picea excelsa) w lasach. Na stanowiskach naturalnych brakuje takich gatunków drzew jak: klon jawor (Acer pseudoplatanus), buk zwyczajny (Fagus silvatica), jodła pospolita (Abies alba) czy modrzew polski (Larix polonica). Gatunek zachodnioeuropejski, dąb bezszypułkowy (Quercus petraea) występujący w rezerwacie Stara Dębina oraz w pobliżu rezerwatu osiąga tu północno-wschodnią granicę swego zasięgu. Ponadto roślinność Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej odznacza się swoistym udziałem poszczególnych elementów geograficznych flory, typowych dla tego regionu. Cechą wyróżniającą Puszczę Knyszyńską spośród innych kompleksów leśnych jest jej wybitny charakter borealny. Spośród elementów geograficznych największą rolę odgrywa tu element holarktyczny. Ponad 90% gatunków roślin naczyniowych tego elementu należy do trzech podelementów: cyrkumborealnego (32,7%), eurosyberyjskiego (31%) i środkowoeuropejskiego (27%). Dość licznie reprezentowany jest podelement pontyjski (7,3%), jak na tak daleko wysunięte na północny wschód położenie Puszczy. Kolejną cechą flory Parku jest jej wybitne zróżnicowanie ekologiczne. Wynika ono z różnorodności naturalnych i wtórnych siedlisk. Rozpatrując stwierdzone na omawianym terenie gatunki, zauważa się wyraźny ich podział na gatunki leśne, torfowiskowe, łąkowe, kserotermiczne i wodne. Na przykład wśród 56 gatunków całkowicie chronionych 35 występuje w lasach, 13 na torfowiskach, 5 na łąkach i 3 w środowisku wodnym. Z 13 gatunków częściowo chronionych 11 występuje w lasach i 2 na łąkach. Do tej pory stwierdzono na terenie Puszczy występowanie 7 gatunków paprotników objętych ochroną prawną. Chamedafne północna (Chamaedaphne calyculata) oraz fiołek torfowy (Viola epipsila) są gatunkami wymierającymi. Gatunki narażone na wyginięcie to wierzba borówkolistna (Salix myrtilloides) i wątlik błotny (Hammarbya paludosa). Do gatunków zagrożonych należy zaliczyć m.in. brzozę niską (Betula humilis), wierzbę lapońską (Salix Lapponum), goździka pysznego (Dianthus superbus), rosiczkę okrągłolistną (Drosera rotundifolia), stoplamka plamistego (Dactylorhiza maculata), żłobika koralowatego (Corallorhiza trifida), turówkę leśną (Hierochloë australis), żurawinę drobnolistną (Vaccinium microcarpum), konietlicę syberyjską (Trisetum sibiricum). Wśród dużej ilości gatunków chronionych w Parku Krajobrazowym Puszczy Knyszyńskiej występuje również wiele gatunków rzadkich i bardzo rzadkich, a nie będących pod ochroną. Są to m.in. nasięźrzał pospolity (Ophioglossum vulgatum), podejźrzon księżycowy (Botrychium lunaria), narecznica grzebieniasta (Dryopteris cristata), wierzba wiciowa (Salix viminalis), jaskier kaszubski (Ranunculus cassubicus), rozchodnik sześciorzędowy (Sedum sexangulare), bażyna czarna (Empetrum nigrum), gnidosz błotny (Pedicularis palustris), dziewięćsił bezłodygowy (Carlina acaulis), żywiec gruczołowaty (Dentaria glandulosa), przetacznik Dillena (Veronica dillénii), turzyca delikatna (Carex tenella), jeżogłówka gałęzista (Sparganium erectum). Niektóre z nich należałoby uznać za gatunki zagrożone na omawianym terenie.
Na przykład dziewięćsił pospolity (Carlina vulgaris), dziewięćsił bezłodygowy (Carlina acaulis), przetacznik Dillena (Veronica dillénii) i rozchodnik sześciorzędowy (Sedum sexangulare) charakteryzują się wąską amplitudą ekologiczną (gatunki stenotopowe). Występują one głównie w zbiorowiskach muraw kserotermicznych. Czynnikiem zagrażającym jest tu przede wszystkim wypasanie bydła oraz stosowanie nawożenia mineralnego. Florę naczyniową omawianego terenu wyróżniają rośliny bardzo rzadkie. Ich udział w Puszczy Knyszyńskiej jest największy (26%). Rośliny częste, których udział jest jedynie o 5% niższy, nadają puszczańskiej florze zasadniczy zrąb. Dane liczbowe pokazują, że flora omawianego terenu jest równie bogata jak innych obiektów przyrodniczych Polski północno-wschodniej. W Puszczy Białowieskiej (w części polskiej) odnotowano o 120 gatunków roślin naczyniowych więcej niż w Puszczy Knyszyńskiej. W najdalej wysuniętym na północny wschód Wigierskim Parku Narodowym stwierdzono o 43 gatunki mniej. Wśród paproci na uwagę zasługuje pióropusznik strusi (Matteucia struthiopteris). Ta objęta całkowitą ochroną paproć występuje tylko w rezerwacie Kulikówka, gdzie rośnie wzdłuż strumienia na dość dużej powierzchni. Wyróżnia się osiągającymi 1,5 m wysokości liśćmi płonnymi (asymilacyjnymi). Przypominają one pióra strusia, co znalazło swój wyraz w nazwie gatunku, zwanego niekiedy wprost strusim piórem. Gatunek objęty częściową ochroną – paprotka zwyczajna (Polypodium vulgare) rośnie głównie w wilgotnych lasach liściastych. Do tej pory opisano jedynie kilka stanowisk tego gatunku. Bardzo często spotykana jest orlica pospolita (Pteridium aquilinum), głównie w borach (lasach sosnowych). Tworzy na ogół duże łany. W cienistych lasach liściastych i zaroślach spotkać można wieloletnią, średniej wielkości paproć – zachyłkę trójkątną (Gymnocarpium dryopteris). Dość licznie występują w lasach niektóre gatunki z rodzaju narecznica (Dryopteris) i wietlica (Anthyrium). Wśród około 300 gatunków porostów występujących współcześnie w Puszczy Knyszyńskiej, nowymi dla Polski północno-wschodniej i bardzo rzadkimi taksonami w kraju są: Anisomeridium nyssaegenum, Biatorella ochrophora, Chromatochlamys muscorum, pakość (Leptogium teretiusculum), pawężnica (Peltigera membranacea), złotorost (Xanthoria ulophyllodes), otwornica (Petrusaria alpina), brodaczka (Usnea tuberculata). Całość flory zgrupowana jest w 91 rodzajach. Najbogatszym w gatunki jest rodzaj chrobotek (Cladonia). W stosunku do innych kompleksów leśnych w Polsce północno-wschodniej większy udział mają tu jedynie gatunki bardzo rzadkie (znane z 1-3 stanowisk, stanowią około 40% ogółu brioflory Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej). Wśród gatunków rzadkich i bardzo rzadkich skupia się najwięcej taksonów interesujących, w tym gatunki rzadkie ze względów geograficzno-ekologicznych (np. gatunki górskie, subatlantyckie), ustępujące obecnie z Puszczy, oraz bardzo rzadkie i ustępujące z obszarów niżowych Polski czy też Europy Środkowej. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują epifity leśne (epifity to porosty nadrzewne). Ich izolowane populacje utrzymują się przy życiu w najlepiej zachowanych ekosystemach leśnych Puszczy. Traktować je należy jako relikty puszczańskie, stanowiące resztki wcześniejszej flory, która tu występowała. Najbardziej znanymi przedstawicielami tej grupy są: granicznik (Lobaria pulmonaria), otocznica lśniąca (Pyrenula nitida), mąkla (Evernia divaricata), otwornica (Pertusaria alpina), trzonecznica (Chaenotheca brachypoda), pismaczek pęcherzykowaty (Opegrapha vermicellifera) i inne. Większość z nich reprezentuje element subatlantycki.
Murszejące drewno w postaci pniaków na ściętych drzewach, rzadziej jako leżące kłody, a także drewno siedlisk antropogenicznych (płoty, poręcze, drewno zabudowań itp.) stanowi podłoże dla porostów epiksylicznych. Jest to bogata, ale mało specyficzna grupa siedliskowa porostów. W większości są to te same, które rosną na korze drzew lub glebie, rzadziej na podłożu skalnym. Wyłącznie na drewnie występują, np. Calicium glaucellum, misecznica (Lecanora sarcopidoides), krążniczka (Lecidea turgidula), czy znane z większej liczby stanowisk: chrobotek (Cladonia botrytes, Strangospora moriformis, Thelocarpon epibolum). W runie borów sosnowych, podobnie w uprawach i młodnikach sosnowych, pojawiają się porosty naziemne – epigeity. W suchszych postaciach borów są grupą dominującą, tworzą stalowoszare kobierce. Najczęściej występują tu gatunki z rodzaju chrobotek (Cladonia). Na obrzeżach zbiorowisk borowych lub w ich sąsiedztwie, a także na nieużytkach porolnych występują płaty zbiorowisk muraw napiaskowych. Podstawowy trzon tworzą tu kwasolubne porosty nieleśne. Ilościowo przeważa Cladina mitis, a na skrajnie ubogich piaszczyskach – Stereocaulon condensatum. Siedliskami dla porostów naziemnych są także wysokie pobocza dróg, skarpy rowów, żwirownie, piaskownie. Przewagę ilościową posiadają tu również porosty z rodzaju chrobotek. Podłożem dla porostów epilitycznych (naskalnych) są polodowcowe głazy narzutowe i drobne kamienie. Większe ich zagęszczenie obserwuje się przy północno-wschodnich peryferiach Puszczy. Na podłożach skalnych dominują porosty o plechach skorupiastych i listkowatych. Do najczęściej spotykanych należą: wielosporek (Acsrospora fuscata), misecznica (Lecanora polytropa, Aspicilia cinerea, Trapelia coarctata), a także porosty o dużych plechach listkowatych: Neofuscelia loxodes, Xanthoparmelia conspersa. Podobnie jak flora roślin naczyniowych, bogata i odznaczająca się wysokim stopniem naturalności jest flora mszaków (mchów i wątrobowców) Puszczy Knyszyńskiej. Według dotychczasowych danych, flora mszaków tego terenu liczy 198 gatunków, w tym są 134 gatunki mchów liściastych (Musci), 22 gatunki torfowców (Sphagnaceae) i 42 gatunki wątrobowców (Hepaticae). Szczególnie bogata jest flora mszaków w lasach torfowiskowych: w borze iglastym wysokim, borze mieszanym wielogatunkowym, świerczynie bagiennej mszystej. Nieco mniej mszaków występuje w innych zbiorowiskach leśnych wykształcających się na torfowiskach, jak ols, bór świerkowy torfowcowy, bór bagienny czy mszar sosnowy. Spośród rzadkich na niżu i ginących gatunków z grupy torfowiskowych reliktów glacjalnych występują tu: widłoząb (Dicranum bergeri, Helodium blandowii), rokiet (Hypnum pratense), mszar nastroszony (Paludella squarrosa) i Tomenthypnum nitens. Z innych rzadkich gatunków należy wymienić torfowce – (Sphagnum wulfianum, S. fuscum, S. giergensohnii, Plagiomnium medium, P. rugicum) oraz wątrobowce – (Anastrophyllum hellerianum), biczycę trójwrębną (Bazzania trilobata, Jamesoniella autumnalis, Nowellia curvifolia, Odontoschisma denudatum). Jak dotąd w Parku Krajobrazowym Puszczy Knyszyńskiej zanotowano 11 gatunków mchów z czerwonej listy mchów zagrożonych w Polsce. Są to między innymi: torfowiec ciemny (Sphagnum fuscum), widłoząb (Dicranum undulatum), mszar nastroszony (Paludella squarrosa), mokradłosz (Calliergon stramineum), rokiet (Hypnum pratense). Zachowane w wielu miejscach, głównie w rezerwatach, naturalne lasy ze starymi drzewami odznaczają się bogatą brioflorą epifityczną (nadrzewną). Florę epifitów prezentują liczne gatunki z rodzajów: zwiślik (Anomodon), gładyszek (Homalia), rokiet (Hypnum), myszyniec (Isothecium), neckera (Neckera) oraz wątrobowców – widlik (Metzgeria), usznica (Radula), rzadziej miedzik (Frullania).
Lista gatunków całkowicie chronionych (występujących w PKPK).
Fauna:
Fauna płazów i gadów występujących na terenie Parku nie odbiega od charakterystycznej dla innych regionów Polski północno-wschodniej. Spośród płazów spotkać można traszkę zwyczajną (Triturus vulgaris), kumaka nizinnego (Bombina bombina), rzekotkę drzewną (Hyla arborea), grzebiuszkę ziemną (Pelobates fuscus), ropuchy: szarą (Bufo bufo), zieloną (Bufo viridis) i paskówkę (Bufo calamita), żabę moczarową (Rana arvalis), jeziorkową (R. lessonae), śmieszkę (R. ridibunda) oraz trawną (R. temporaria). Gady reprezentowane są przez 5 gatunków: jaszczurkę zwinkę (Lacerta agilis), jaszczurkę żyworodną (Lacerta vivipara), padalca (Anguis fragilis), zaskrońca (Natrix natrix) i żmiję zygzakowatą (Vipera berus). Wszystkie gatunki gadów i prawie wszystkie płazy podlegają ochronie gatunkowej. Wyjątek stanowią żaby – jeziorkowa, śmieszka i wodna chronione tylko w okresie od 1 marca do 31 maja. Ptaki są jedną z najlepiej poznanych grup zwierząt zamieszkujących Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej. Ich bogactwo – zarówno liczba gatunków, jak i liczebność par lęgowych – stanowią o wyjątkowo dużej wartości przyrodniczej Puszczy. Na terenie Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej stwierdzono występowanie 153 gatunków ptaków, z czego najprawdopodobniej 143 są gatunkami lęgowymi. Stanowi to ok. 68% wszystkich ptaków współcześnie lęgowych w Polsce.
Wśród tak dużej liczby kilka to gatunki dominujące, czyli te, które spotkać można w czasie prawie każdej wyprawy do lasu czy spaceru po łące. Należą do nich: zięba (Fringilla coelebs), świstunka (Phylloscopus sibilatrix), rudzik (Erithacus rubecula), pierwiosnek (Phylloscopus collybita), mysikrólik (Regulus regulus), drozd śpiewak (Turdus philomelos), trznadel (Emberiza citrinella), świergotek drzewny (Anthus trivialis) i skowronek (Alauda arvensis). O tym, że Puszcza Knyszyńska ma charakter tajgi świadczy występowanie gatunków borealnych takich jak: gil (Pyrrhula pyrrhula), orzechówka (Nucifraga caryocatactes) i krzyżodziób świerkowy (Loxia curvirostra). Ptaki związane z dolinami rzecznymi dzieli się na 3 grupy: 1. Typowo wodne, wykorzystujące naturalne odcinki rzek i starorzecza. Należą do nich: perkozy, kaczki, rybitwy, czapla siwa (Ardea cinerea), łyska (Fulica atra), zimorodek (Alcedo atthis) oraz ptaki związane z turzycowiskami i szuwarami: błotniaki, krwawodziób (Tringa totanus), kszyk (Gallinago gallinago), derkacz (Crex crex), remiz (Remiz pendulinus), świerszczak (Locustella naevia) i dziwonia (Carpodacus erythrinus). 2. Ptaki wylesionych dolin rzecznych: bocian biały (Ciconia ciconia), kuropatwa (Perdix perdix), przepiórka (Coturnix coturnix), czajka (Vanellus vanellus), świergotek łąkowy (Anthus pratensis), pliszka siwa (Motacilla alba) i pliszka żółta (Motacilla flava), kwiczoł (Turdus pilaris), szpak (Sturnus vulgaris) i pokrzewka jarzębata (Sylvia nisoria). 3. Ptaki lasów podmokłych: żuraw (Grus grus), bocian czarny (Ciconia nigra), orlik krzykliwy (Aquila pomarina), trzmielojad (Pernis apivorus), droździk (Turdus iliacus) i dzięcioł białogrzbiety (Dendrocopos leucotos). Z zabudowaniami ludzkimi, zwłaszcza zwartymi wiąże się obecność gatunków zupełnie obcych pierwotnej puszczy. Są to: kopciuszek (Phoenicurus ochruros), wróbel (Passer domesticus), oknówka (Delichon urbica) i dymówka (Hirundo rustica) oraz sierpówka (Streptopelia decaocto). Najprawdopodobniej tylko dzięki uprawom rolnym występują: skowronek (Alauda arvensis), kuropatwa (Perdix perdix), świergotek polny (Anthus campestris), wrona (Corvus corone), sroka (Pica pica) i ortolan (Emberiza hortulana). O bardzo cennych walorach Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej świadczy fakt, że występuje tu aż 60 gatunków ptaków rzadkich i zagrożonych wyginięciem. Pod względem zagrożenia wyróżnia się 4 skale oznaczające, że gatunki mogą być zagrożone wyginięciem: 1. na całym świecie, 2. w Europie, 3. w Polsce, 4. w regionie. Z przyrodniczego punktu widzenia najcenniejszymi gatunkami są te zagrożone wyginięciem w skali globalnej. W Polsce żyją 4 takie gatunki, z czego aż 3 zamieszkują Puszczę Knyszyńską. Są to: 2 pary bielika (Haliaeetus albicilla), 1 para kani rudej (Milvus milvus) oraz ok. 25-30 par derkacza (Crex crex). Spośród ptaków zagrożonych wyginięciem w skali europejskiej w Puszczy Knyszyńskiej swoje miejsca lęgowe posiada 36 gatunków. Są one cenne ze względu na ich rzadkość występowania w kraju lub stosunkowo wysoką liczebność w Parku. Do najcenniejszych spośród tej grupy należą: bocian czarny (Ciconia nigra) (ok. 10 par lęgowych), trzmielojad (Pernis apivorus) w liczbie kilkudziesięciu par, gadożer (Circaetus gallicus) (prawdopodobnie 1 para), orzełek włochaty (Hieraaetus pennatus) – kilka par w północnej części Puszczy, jarząbek (Bonasa bonasia) – prawdopodobnie najliczniejsza populacja na niżu kraju, cietrzew (Tetrao tetrix) – znany z kilku tokowisk, kilkanaście par żurawia (Grus grus), 2-4 pary puchacza (Bubo bubo), sóweczka (Glaucidium passerinum) – kilka par, włochatka (Aegolus funereus) – największa populacja na niżu kraju, dzięcioł białogrzbiety (Dendrocopos leucotos) (ok. 15-25 par), dzięcioł trójpalczasty (Picoides tridactylus) (25-30 par), dzięcioł czarny (Dryocopus martius) (około 500 par). Inne gatunki zagrożone w skali europejskiej występujące na terenie Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej to: bocian biały (Ciconia ciconia), błotniak łąkowy (Circus pygargus), błotniak stawowy (Circus aeruginosus), kropiatka (Porzana porzana), rycyk (Limosa limosa), lelek (Caprimulgus europaeus), zimorodek (Alcedo athhis), kraska (Coracias garrulus), dzięcioł zielonosiwy (Picus canus), dzięcioł średni (Dendrocopos medius), lerka (Lullula arborea), brzegówka (Riparia riparia), świergotek polny (Anthus campestris), pokląskwa (Saxicola rubetra), brzęczka (Losustella luscinioides), trzciniak (Acrocephalus arundinaceus) jarzębatka (Sylvia nisoria), muchołówka mała (Ficedula parva), muchołówka białoszyja (Ficedula albicollis), gąsiorek (Lanius collurio), srokosz (Lanius excubitor) i ortolan (Emberiza hortulana). Spośród ptaków zagrożonych wyginięciem w skali kraju na terenie Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej gniazduje 25 gatunków: perkoz rdzawoszyi (Podiceps grisegena), cyraneczka (Anas crecca), płaskonos (Anas clypeata), gągoł (Bucephala clangula), krogulec (Accipiter nisus), kobuz (Falco subbuteo), przepiórka (Coturnix coturnix), sieweczka rzeczna (Charadrius dubius), bekas kszyk (Gallinago gallinago), słonka (Scolopax rusticola), krwawodziób (Tringa totanus), brodziec samotny (Tringa ochropus), piskliwiec (Actitis hypoleucos), siniak (Columba oenas), płomykówka (Tyto alba), uszatka (Asio otus), dudek (Upupa epops), świergotek łąkowy (Anthus pratensis), słowik szary (Luscinia luscinia), droździk (Turdus iliacus), świerszczak (Locustella naevia), strumieniówka (Locustella fluviatilis), wójcik (Phylloscopus trochiloides), remiz (Remiz pendulinus) i orzechówka (Nucifraga caryocatactes). Spośród ptaków zagrożonych wyginięciem w skali regionu Park zamieszkują: łabędź niemy (Cygnus olor), cyranka (Anas querquedula), jastrząb (Accipiter gentilis), pleszka (Phoenicurus phoenicurus), zniczek (Regulus ignicapillus) i potrzeszcz (Emberiza calandra).
Materiały na pds. danych Biuletynu Informacji Publicznej UW Białystok.
Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi
Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi
ul. Główna 52, 18-406 Drozdowo
Powstały na podstawie aktu: Rozporządzenie Nr 4/94 Wojewody Łomżyńskiego z 10.12.1994 r. (Dz. Urz. W.Ł. Nr 11, poz. 99)
Gmina, do której należy obiekt: Łomża, Piątnica, Wizna
Cel ochrony: Ochrona zalewowych terenów doliny Narwi, wyróżniających się występowaniem wielu rzadkich i zagrożonych wyginięciem gatunków roślin i zwierząt oraz unikalnych wartości krajobrazowych. Walory przyrodnicze i krajobrazowe Parku stwarzają również warunki do prowadzenia działalności naukowej i dydaktycznej oraz turystyki kwalifikowanej, a stan czystości środowiska do upowszechniania rozwoju rolnictwa ekologicznego.
Park obejmuje zachowaną w naturalnym stanie dolinę Narwi na odcinku ok. 16 km. od Bronowa do Łomży. Szczególnie charakterystyczną cechą tej części doliny jest jej wysoka strefa krawędziowa. Z malowniczych wzniesień, sięgających 40-50 m nad poziom rzeki, rozciągają się przepiękne widoki na całą dolinę. Wciąż prowadzona jest tu ekstensywna gospodarka rolna, niezbędna dla ochrony niektórych rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Na Narwi do dziś funkcjonują ręczne promy, będące atrakcją turystyczną.
Położenie:
Łączna powierzchnia objęta ochroną wynosi 19 664 ha, z czego 7353,5 ha stanowi zasadniczą część Parku, a 12 310,5 ha tworzy jego strefę ochronną (otulinę). Park potożony jest w zachodniej części województwa podlaskiego, w powiecie tomżyńskim (gmina Łomża, Piątnica i Wizna). Otulina obejmuje też częściowo gminę Rutki i Zambrów w powiecie zambrowskim. Pod względem fizjograficznym położenie Parku określa się jako pogranicze Niziny Podlaskiej i Niziny Mazowieckiej i obejmuje pięć mezoregionów: pótnocno-wschodnią część Międzyrzecza Łomżyńskiego, północno-zachodni fragment Wysoczyzny Wysokomazowieckiej, część doliny dolnej Narwi, południowo-zachodni odcinek Kotliny Biebrzańskiej oraz potudniowo-zachodni skton Wysoczyzny Kolneńskiej. Obecny ksztatt doliny Narwi i stopień jej naturalności jest wynikiem zachowania naturalnego biegu rzeki. Na catym odcinku w granicach Parku, Narew półynie nieuregulowanym korytem tworząc liczne meandry i odnogi. O uwilgotnieniu doliny decydują prawie w całości czynniki naturalne tj. ilość opadów, poziom wody w górnym odcinku Narwi, jak też jej głównego doptywu – Biebrzy.
Rzeźba terenu i budowa geologiczna:
Rzeźba południowej części Wysoczyzny Kolneńskiej i północnej części Międzyrzecza Łomżyńskiego w granicach Łomżyńskiego Parku Krajobrazowego Doliny Narwi wykazuje duże zróżnicowanie. Występują znaczne różnice wysokości związane z gtęboko wciętą doliną Narwi w obszary wysoczyzn morenowych. W odróżnieniu od większości dolin rzecznych dolina Narwi jest formą poligeniczną, uksztattowaną pod wpływem wielu czynników. Tworzą ją utwory lodowcowe uformowane podczas topnienia lodowca, pokrywającego ten teren u schytku zlodowacenia środkowopolskiego. W opracowaniach dotyczących procesów rzeźbotwórczych ostro zarysowana dolina Narwi w okolicach Łomży traktowana jest jako część pradoliny Niemen Biebrza – Narew – Wista związana genetycznie z odptywem wód topnieniowych sprzed czota lądolodu zlodowacenia Wisty. Szerokość doliny na obszarze Parku jest znacznie mniejsza niż w górnym i dolnym odcinku rzeki i wynosi 1,5 – 2,0 km. Dno doliny leży na wysokości 99 – 101 m n.p.m. Z obu stron otoczone jest wyniesieniami morenowymi wznoszącymi się 40 – 50 m nad jej poziom. Najwyższe wzgórza w bezpośrednim otoczeniu doliny osiągają 153 m n.p.m. Istotnym krajobrazotwórczym czynnikiem jest duże zróżnicowanie rzeźby stoków. Spotyka się tu w wielu miejscach misy o płaskich dnach, osiągające dtugość 2 – 4 km i szerokość 1,0 – 1,5 km.
Stosunki wodne:
Obiektem hydrologicznym stanowiącym o charakterze i specyfice środowiska przyrodniczego Łomżyńskiego Parku Krajobrazowego Doliny Narwi jest Narew. W granicach Parku znajduje się odcinek doliny Narwi od ujścia rzek Gać i Łojewek na wschodzie, do Łomży i Piątnicy na zachodzie oraz stoki przylegających do doliny wysoczyzn morenowych. Stosunki hydrologiczne panujące w tej części doliny są gtównym czynnikiem decydującym o odrębności krajobrazowej tego terenu. Wyraża się to wytworzeniem mozaikowego uktadu różnorodnych środowisk: wodnego, wodno-lądowego i lądowego, lądowo – bagiennego. Zróżnicowanie klimatyczne przyczynia się do urozmaicenia warunków siedliskowych panujących w dolinie Narwi, a także w obrębie otaczających ją wzgórz morenowych. Kompleksy leśne, reprezentowane gtównie przez las tęgowy, znajdują się u podnóży wzniesień otaczających dolinę Narwi. Tam również znajdują się źródliska i torfowiska źródliskowe – wschodnia część doliny Narwi w obrębie rezerwatu „Wielki Dziat”. Jednym z najczęściej spotykanych na tym obszarze typem źródeł są źródła podstokowe. Zasilają one wody dolinne, a ich usytuowanie znajduje się na styku warstw nieprzepuszczalnych i przepuszczalnych. Czynnikiem różnicującym warunki ekologiczne doliny jest zmienność poziomu wód. Wiosenne zalewy pokrywają często catą powierzchnię dna doliny, natomiast w okresach niedoboru wód dochodzi do znacznego przesuszenia terenu. Narew jest typową rzeką nizinną, charakteryzującą się wezbraniami marcowymi. Są one wynikiem jednoczesnego topnienia śniegu i utrudnionego w tym czasie procesu wsiąkania wody w grunt, na skutek jego przemarznięcia. Jest to typowe dla rzek Niżu Środkowopolskiego. Dno doliny Narwi w obrębie Parku jest ptaskie, o niewielkim spadku. Głównymi utworami powierzchniowymi są tutaj piaski rzeczne i mut. W obniżeniach i starorzeczach występują torfy. Oprócz Narwi w granicach Parku znajdują się również dolne odcinki jej dopływów. Głównym prawobrzeżnym doptywem jest Łojewek, uchodzący na potudnie od Bronowa. Rzeka ta, prawie na całej swej dtugości, charakteryzuje się bystrym nurtem. Jej środkowy odcinek ptynie naturalnym korytem – doliną otoczoną wzniesieniami o stromych stokach. Ta część doliny jest znacznie zabagniona – występują tu rozlegte torfowiska źródliskowe. Latem, kiedy poziom wody w cieku jest niski, brzegi wznoszą się miejscami do 1 m nad poziom wody. Są tu więc wspaniate warunki siedliskowe dla bobra. Końcowy odcinek Łojewka to sztucznie wykopane, wyprostowane koryto. Jego ujście do Narwi znajduje się na poziomie 102 m n.p.m. Prawobrzeżnym doptywem Narwi jest także ciek wpadający do Narwicy na południowo – wschodnim skraju Kalinowa. Jego długość przekracza 1,5 km. Największym lewobrzeżnym doptywem Narwi jest rzeka Gać odchodząca ok. 3,5 km na pótnoc od miejscowości Lutostań. W swym dol nym biegu, poniżej miejscowości Gać, ptynie uregulowanym korytem. Do Narwi uchodzi na wysokości 98,8 m n.p.m. Prócz cieków, na terenie Parku Krajobrazowego występują również inne obiekty hydrologiczne, jak jeziora i sztuczne zbiorniki wodne oraz mokradła. W obrębie dna doliny Narwi występują liczne jeziora zakolowe (starorzecza), które są ostoją dla roślinności wodnej i szuwarowej. Największe ich skupisko znajduje się między Łomżą i Kalinowem. Na wysoczyznach brak jest praktycznie naturalnych zbiorników o statym lustrze wody. Miejscami spotyka się jeziorka i oczka śródpolne. Najwięcej występuje ich na Wysoczyźnie Kolneńskiej. Są to jeziorka bardzo mate, okrągte lub owalne, w lecie często suche. Nie są one zasilane dopływem powierzchniowym, przez co nie ulegają zamuleniu tak szybko jak inne jeziora. Torfowiska szuwarowe potożone są wokót starorzeczy. Występują w warunkach dtugotrwatego zalewu trwającego od 2 do 4 miesięcy. Można spotkać je także wzdłuż brzegów Narwicy i we wschodniej części doliny. Torfowiska olesowe tworzą niewielkie obszary w dolinie rzeki, na wschód od Pniewa. W odróżnieniu od torfowisk szuwarowych, te nie znoszą ciągtych zalewów i nadmiernego podtopienia. Korzystają gtównie z wód wyciekających z poziomów wodonośnych. Na obrzeżach doliny Narwi i jej prawobrzeżnego doptywu usytuowane są torfowiska źródliskowe. Wschodnia część doliny to także dogodne siedlisko dla tęgu jesionowo – olszowego. Ogromną rolę w krajobrazie petnią też obszary zabagnione, które zajmują znaczną część doliny Narwi. Są to mokradta state i okresowe. Mokradta okresowe leżą w obrębie dna doliny Narwi. Związane są z wiosennymi zalewami. Często wezbrania te są bardzo silne, mają charakter katastrofalnych powodzi. Po okresie zalewów nadmiernemu przesuszeniu terenu przeciwdziata doptyw wód podziemnych z wysocryzny. Mokradta state występują u podnóża stoków przy krawędzi, wzdtuż doliny Narwi i niektórych jej doptywów. W zależności od tego, czy dolny obszar znajduje się w obrębie dtugotrwatych czy sporadycznych zalewów, czy też poza ich zasięgiem, można wyróżnić torfowiska niskie zalewane (szuwarowe i olesowe) oraz torfowiska niskie źródliskowe. Spośród mokradet okresowych występujących w dolinie Narwi zobaczyć można mutowiska oraz namuliska. Każde z nich tworzy specyficzne warunki wzrostu i rozwoju pewnym gatunkom roślin.
Flora:
Zróżnicowana rzeźba terenu, zmienne warunki glebowe, różny stopień uwilgotnienia w sposób zdecydowany różnicują siedliska roślinne. W połączeniu z bardzo zróżnicowanymi, zarówno co do zasięgu jak i okresu występowania, zalewami wiosennymi daje to, na stosunkowo niewielkim obszarze Parku, bardzo szerokie spektrum siedlisk i gatunków – od wodnych po sucholubne. Stwierdza się tutaj występowanie 735 gatunków roślin naczyniowych zebranych w 23 zespołach, zaliczanych do 9 klas fitosocjologicznych. Z tej liczby 23 to gatunki objęte ochroną całkowitą, 9 gatunków chronionych częściowo i 94 gatunki rzadkie. Częścią centralną stanowiącą oś Parku jest rzeka Narew. W jej głównym korycie, starorzeczach i dopływach wyróżnić można typowo wodne zespoły żabiścieku pływającego (na Narwicy) i osoki aloesowatej, a także moczarki kanadyjskiej. Obok nich spotyka się zespoły włosienicznika krążkolistnego, rogatka sztywnego, grążela żółtego i grzybienia białego. Brzegi Narwi na znacznych powierzchniach pokrywa zespół kropidła wodnego i rzepichy ziemnowodnej. Część doliny w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki porastają zbiorowiska szuwarowe, głównie szuwar turzycy zaostrzonej i zespół manny mielec, a w zatorfionych starorzeczach zespół oczeretu jeziornego i skrzypu bagiennego. Na wyniesieniach mineralnych spotyka się murawy napiaskowe z goździkiem kropkowanym i zawciągiem pospolitym. W zespołach napiaskowych dominują trawy: mietlica pospolita, kostrzewa czerwona, tomka wonna, oraz macierzanka piaskowa i przytulia właściwa. U podnóża strefy krawędziowej wykształciły się tęgi i olsy, gdzie drzewostan tworzą olsza czarna Alnus glutinosa z domieszką jesionu Fraxinus i wiązu Ulnus. W rejonie, gdzie występują torfowiska źródliskowe spotyka się łęg jesionowo-olszowy. Jego typowym przedstawicielem jest las w okolicy wsi Pniewo z rezerwatem „Wielki Dział”. Zbocza wyniesień porośnięte są roślinnością, której sktad zależy od ekspozycji. Stoki północne porastają zespoły zbliżone do muraw napiaskowych. Zespół dąbrowy świetlistej z drzewostanem o dominacji dębu szypułkowego i bogatej warstwie krzewów ciepłolubnych spotyka się na wystawach południowych (rezerwat Kalinowo). Najwyższe partie otaczających rzekę wyniesień pokrywa zespół grądu miodownikowego, gdzie dominuje wprowadzona sztucznie sosna, dąb szypułkowy, lipa, grab, a warstwę krzewów tworzy leszczyna. Znaczna część zboczy i stoków po obu stronach Narwi jest pozbawiona lasów i wykorzystana jako pastwiska. Tutaj również zespoły roślinne wykształciły się w zależności od wystawy. Na stokach południowych, tam gdzie gleby są dość zasobne, dominuje zespół tymotki Boehmera i przetacznika kłosowego. Spotyka się też zespół jastrzębca kosmaczka i macierzanki zwyczajnej. Gleby suche, jałowe (w okolicach wsi Krzewo) porastają trawy (kostrzewa, strzęplica siwa), gdzie w domieszce występuje m.in. goździk piaskowy, tyszczec baldachogronowy i traganek piaskowy. Spośród roślin występujących w Parku na szczególną uwagę zasługują przede wszystkim te, które już stanowią rzadkość i objęte są ochroną. Są to: gnieźnik leśny (Neottia nidus – avis), goryczka wąskolist- na (Gentiana pneumonanthe), grążel żótty (Nuphar luteum), kocanki piaskowe (Helichrysum arenarium), konwalia majowa (Convallaria maialis), lilia ztotogtów (Lilium martagon), pierwiosnka lekarska (Primula officinalis), podkolan biały (Plantanthera bifolia), storczyk krwisty (Dactolorhiza incarnata), turówka wonna (Hierochloe odorata), widłak goździsty (Lycopodium clavatum), zawilecwielkokwiatowy (Anemone sylvestris), widłak jałowcowaty (Lycopodium annotinum), pływacz drobny (Utricularia minor), naparstnica zwyczajna (Digitalis grandiflora). Wśród roślin rzadkich i zanikających wskutek zmian środowiska występują: bobrek trójlistkowy (Menyanthes trifoliata), borówka bagienna (Vaccinium uliginosum), ciemiężyk białokwiatowy (Vincentoxicum hirundinaria), dziurawiec skąpolistny (Hypericum montanum), gnidosz btotny (Pedicularis palustris), gorysz siny (Peucedanum cervaria), ligustr pospolity (Ligustrum vulgare), miodunka wąskolistna (Pulmonaria angustifolia), pajęcznica gatęzista (Anthericum ramosum), rutewka orlikolistna (Thalictrum aguilegifolium), rzęsa garbata (Lemna gibba), turówka leśna (Hierochloe australis), wężymord niski (Scorzonera humilis), wiązówka bulwkowa (Filipendula vulgaris).
Fauna:
Fauna Parku najliczniej reprezentowana jest przez ptaki. Naturalne siedliska roślinne i ich różnorodność powoduje, że znajduje tu doskonalmiejsce bytowania 180 gatunków, w tym aż 137 to gatunki lęgowe. Wiele spośród nich to gatunki zagrożone wyginięciem, wpisane do „Polskiej Czerwonej Księgi’, jak też znajdujące się na .Europejskiej Czerwonej Liście Zwierząt Zagrożonych Wyginięciem” w Są to: nur czarnoszyi Gavia arctica, bąk Botaurus stellaris, kania rdzawa Milvus milvu, rybołów Pandion haliaetus, sokół wędrowny Falco peregrinus, sieweczka obrożna Charadrius hiaticula, siewka złota Pluvialis apricaria, biegus zmienny Calidris alpina, batalion Philomachus pugnax, dubelt Gallinago media, kuklik wielki Numenius arguata, mewa mała Larus minutus, rybitwa białoczelna Sterna albitrons, rybitwa białowąsa Chlidonias hybridus, kraska Caracias garrulus, ślepowron Nycticorax nycticorax, świstun Anas penelope, rożeniec Anas acuta, gągol Bucephala clangula, bielik Haliaetus albicilla, błotniak zbożowy Circus cyaneus, błotniak łąkowy Circus pygargus, myszołów włochaty Buteo lagopus, orlik krzykliwy Aguila pomarina, kropiatka Porzana porzana, rybitwa bialoskrzydla Chlidonias leucopterus, sowa błotna Asio Ilammeus, wodniczka Acrocephalus paludicvla, puchacz Bubo bubo. spotkać stada przekrczające 4000 różnych przedstawicieli wodno blotnej ornitofauny. Dla wodniczki, dubelta i bataliona dolina Narwi jest jedną z nielicznych ostoi w Polsce. Ponadto obszar objęty ochroną to naturaine miejsce żerowania i odpoczynku w czasie migracji ptaków. Na rozlewiskach wiosennvch można spotkać stada przekraczające 4000 różnych przedstawicieli wodno – błotnej ornitofauny. Świat zwierzęcy reprezentowany jest także przez 41 gatunków ssaków. Wśród nich na podkreślenie zastuguje szczególne bogactwo drapieżników. Na 15 gatunków występujących w Polsce tutaj Spotyka się 10. Najliczniejsze są gatunki ssaków z rodziny łasicowatych: gronostaj i łasica łaska. Najsilniej związana z wodą jest wydra, występująca nad rzeką lub większymi starorzeczami. ,lest ona zaliczana do gatunku o największym stopniu zagrożenia wyginięciem w Polsce. Do cenniejszych elementów fauny drapieżnej należą także: borsuk, którego dość liczna kolonia zamieszkuje w rezerwacie Kalinowo, a także norka amerykańska, kuna domowa i kuna leśna. Bardzo popularnym gryzoniem jest bóbr europejski. Na Narwi bytuje on w wydrążonych norach, a na mniejszych ciekach buduje klasyczne żeremia. Na terenie Parku, zanotowano występowanie 6 gatunków nietoperzy, zamieszkujących głównie podziemne fortyfikacje w Piątnicy oraz dawne piwnice browaru w Drozdowie.
Pełna lista ssaków występujących na terenie ŁPKDN (z podziałem na rzędy).
Ogromne znaczenie dla życia ssaków ma naturalny charakter doliny Narwi, duża ilość zbiorników wodnych (starorzeczy), mozaikowaty charakter rzeźby, obecność lasów i licznych zadrzewień w dolinie i na jej obrzeżach. Na terenie Parku stwierdzono także występowanie 4 gatunków gadów i 12 gatunków płazów. Podmokłe tereny doliny są dla nich doskonałym siedliskiem. Gady reprezentowane są przez: jaszczurkę zwinkę Lacerta agilis, występującą na suchych, słonecznych miejscach oraz żyworodną Lacerta vivipara, występującą w lasach części wschodniej Parku. Często spotyka się również padalca Anguis fragalis. W Narwicy, w okolicy Drozdowa, można spotkać żółwia błotnego Emys orbicularis.
Płazy występujące na terenie Parku.
Narew i jej dopływy to również miejsce bytowania wielu przedstawicieli ichtiofauny. Według wstępnych wyników badań, przeprowadzonych w 1999 r. w ich wodach występuje ok. 30 gatunków ryb i minogów. Poza prawie wszystkimi charakterystycznymi dla rzek nizinnych spotyka się również gatunki rzek podgórskich, a nawet górskich: brzanę, pstrąga potokowego, klenia. Istotny jest fakt, że w ostatnich latach znacznie polepszył się stan czystości wód Narwi. Sprzyja to rozwojowi aktywnej formy wypoczynku jakim jest wędkarstwo.
Materiały na pds. danych Biuletynu Informacji Publicznej UW Białystok.
