OBSZARY CHRONIONE NATURA 2000
Czym jest Natura 2000?
Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 to obszary o najcenniejszych walorach przyrodniczych i najbardziej reprezentatywnych dla naszego kontynentu ekosystemach, położone w granicach Unii Europejskiej.
Celem utworzenia Natury 2000 jest zapewnienie różnorodności biologicznej tych obszarów, poprzez ochronę siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory. Docelowym efektem jest natomiast stworzenie systemu obszarów cennych przyrodniczo, połączonych korytarzami ekologicznymi, tworzących razem spójną funkcjonalnie całość, która lepiej niż pojedyncze, odizolowane ekosystemy będzie opierać się niekorzystnym zmianom środowiska.
Natura 2000 nie jest tylko wąsko rozumianą ochroną przyrody, gdyż w swych założeniach uwzględnia również wymogi gospodarcze, społeczne i kulturalne oraz cechy regionalne lokalnych społeczności.
W skład Europejskiej Sieci Natura 2000 wchodzą dwa rodzaje obszarów powoływanych niezależnie od siebie:
– Specjalne Obszary Ochrony [siedlisk] (SOO) wyznaczone na podstawie tzw. „Dyrektywy Siedliskowej”, w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory. Obszary te powoływane są w celu ochrony rzadkich lub zagrożonych siedlisk i zwierząt z pominięciem ptaków.
– Obszary Specjalnej Ochrony [ptaków] (OSO) wyznaczone na podstawie tzw. „Dyrektywy Ptasiej” w sprawie ochrony dzikich ptaków. Obszary te wyznaczane są z myślą o ochronie rzadkich i zagrożonych gatunków ptaków.
Obszary OSO i SOO są od siebie niezależne – w niektórych przypadkach ich granice mogą pokrywać się lub być nawet identyczne.
Jedynym wspólnym kryterium jest ich znaczenie dla gatunków i ekosystemów wymienionych w załącznikach do Dyrektywy Ptasiej i Siedliskowej, a jedyną wiążącą wytyczną dotyczącą funkcjonowania obszarów – konieczność skutecznego zachowania tych gatunków i ekosystemów w tzw. „właściwym stanie ochrony”.
W województwie podlaskim posiadamy w sumie 20 obszarów Sieci Natura 2000.
Ideą sieci jest zachowanie „europejskiego dziedzictwa przyrodniczego” – teoretycznie nie ma przy tym znaczenia, czy te, istotne z punktu widzenia Europy obszary są również istotne z punktu widzenia Polski i czy są już objęte formą ochrony przyrody obowiązującą w polskim systemie prawnym. Dlatego siec Natura 2000 jest z założenia niezależna od Krajowego Systemu Obszarów Chronionych i nie ma być jego częścią. W praktyce jednak, obszary gromadzące „ważne dla Europy” ekosystemy i gatunki, są z reguły zarazem najcenniejszymi przyrodniczo obszarami, także z krajowego punktu widzenia.
Podstawy prawne funkcjonowania sieci Natura 2000:
Obszary Natura 2000 tworzone są na podstawie prawa europejskiego:
* Dyrektywy w sprawie ochrony dzikiego ptactwa 79/403/EWG zwanej dziś Dyrektywą Ptasią,
* Dyrektywy w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory 92/43/EWG, zwanej Dyrektywą Siedliskową.
Aktem prawnym regulującym funkcjonowanie sieci Natura 2000 w Polsce jest ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880 z późn. zmianami).
Stereotypy myślenia o sieci Natura 2000:
Do rozpowszechnionych, a wymagających wyjaśnienia poglądów na temat Natura 2000, głoszonych przez skrajnych przeciwników i skrajnych zwolenników, należą:
NATURA 2000 UNIEMOŻLIWIA JAKIKOLWIEK ROZWÓJ GOSPODARCZY
Nieprawda. W rzeczywistości Natura 2000 nie blokuje działań nieszkodliwych dla chronionych gatunków i siedlisk przyrodniczych, jak również możliwości innych działań, choć wymusza ich planowanie w sposób uwzględniający potrzeby ochrony przyrody.
Wymogiem Natury 2000 jest wyłącznie poddawanie planowanych inwestycji analizie pod kątem ich wpływu na przedmioty ochrony Natura 2000. Można oczekiwać, że w 90% przypadków nie będzie znaczącego wpływu na obszar Natura 2000, a więc i żadnych przeszkód do realizacji inwestycji. Istnieją również procedury umożliwiające nawet poświęcenie chronionych gatunków i siedlisk przyrodniczych w imię „nadrzędnego interesu publicznego” (ze względu na ochronę zdrowia i życia ludzi).
NATURA 2000 JEST „MOTOREM” ROZWOJU GOSPODARCZEGO
Nieprawda. Natura 2000 w określonych przypadkach ogranicza działalność inwestycyjną, ponieważ w przypadku wystąpienia znaczącego potencjalnego wpływu przedsięwzięcia na przedmioty ochrony z sieci Natura 2000 istnieje obowiązek przeprowadzenia procedury oceny oddziaływania tego przedsięwzięcia pod kątem jego wpływu na obszar Natura 2000. Jeżeli, w ramach przeprowadzonej oceny, zostanie wykazany negatywny wpływ przedsięwzięcia na przedmioty ochrony Natura 2000, oraz w przypadku braku rozwiązań alternatywnych i „nadrzędnego interesu publicznego”, przedsięwzięcie nie będzie mogło być zrealizowane. Szczegóły i przykłady zostały omówione w rozdziale: „Natura 2000 a działalność inwestycyjna”
NATURA 2000 JEST FORMĄ OCHRONY PRZYRODY PRZYJAZNĄ CZŁOWIEKOWI
Prawda. W rzeczywistości jest ochroną „europejskiego dziedzictwa przyrodniczego” realizowaną dla ludzi.
Na obszarach Natura 2000 nie funkcjonują zakazy dotyczące człowieka, np. zakaz wchodzenia do lasu, zbierania grzybów czy palenia ognisk. Poza tym w niektórych sferach Natura 2000 wspiera tradycyjne sposoby gospodarki człowieka (np. ochrona łąk poprzez wypas lub wykaszanie).
NATURA 2000 JEST OCHRONĄ PRZYRODY KOSZTEM CZŁOWIEKA
To stwierdzenie jest prawdą w przypadku, jeśli gospodarka człowieka zagraża chronionym siedliskom lub gatunkom, lub negatywnie na nie wpływa, np. zamiar budowy domku letniskowego, w wyniku czego zostanie zniszczone siedlisko (w części lub w całości) z sieci Natura 2000 nie może być zrealizowany.
NATURA 2000 TO POGORSZENIE SYTUACJI EKONOMICZNEJ REGIONU I JEGO MIESZKAŃCÓW
To stwierdzenie jest prawdą w przypadku gdy gospodarka człowieka zagraża siedliskom lub gatunkom, lub negatywnie na nie wpływa, np. zamiar budowy ośrodka wypoczynkowego w centrum siedliska z sieci Natura 2000 nie może być zrealizowany.
NATURA 2000 TO SZANSA DLA POPRAWY SYTUACJI EKONOMICZNEJ REGIONU I JEGO MIESZKAŃCÓW
Gospodarowanie w sposób uwzględniający potrzeby ochrony przyrody jest niewątpliwie mniej zyskowne (w perspektywie krótkoterminowej), niż gospodarowanie nieobciążone taką funkcją. Jednak z istnienia obszaru Natura 2000 będą wynikać także nowe możliwości pozyskiwania dochodów.
Dla rolników będzie to np. łatwiejsza możliwość uzyskania płatności rolno-środowiskowych. Wszyscy realizujący zadania z zakresu ochrony przyrody będą mieli większe możliwości uzyskania na nie dotacji. Dla lokalnych społeczności istotny może być wzrost dochodów ze zrównoważonej turystyki. A obszar Natura 2000 będzie ogólnoeuropejską reklamą regionu. Łączny efekt ekonomiczny trudno przewidzieć, jednak dla niektórych obszarów Natura 2000 może stać się wręcz dźwignią rozwoju, a nie jego ograniczeniem. Europejskie prawo przewiduje też możliwość kompensacji ze środków Unii Europejskiej strat, ponoszonych w wyniku pogorszenia efektywności gospodarki rolnej w związku z ewentualnymi ograniczeniami wprowadzonymi na danym obszarze. Generalnie Natura 2000 powinna stymulować dostosowanie gospodarki człowieka do potrzeb ochrony obszarów Natura 2000.
NATURA 2000 TO ALTERNATYWA DLA ŚCISŁEJ OCHRONY EKOSYSTEMÓW, UTWORZENIA PARKU NARODOWEGO LUB TO DROGA DO POWIĘKSZENIA PARKU NARODOWEGO
Natura 2000 jest systemem „otwartym”, jeżeli chodzi o metody ochrony, tj. wymogiem wynikającym z idei tej sieci jest wyłącznie zachowanie w dobrym stanie gatunków i siedlisk będących przedmiotami ochrony i nie musi to oznaczać ochrony ścisłej.
W przypadku siedlisk półnaturalnych (łąki, pastwiska, murawy, niektóre typy torfowisk plus związane z nimi gatunki) jedyną możliwością osiągnięcia celu jest kontynuacja dotychczasowych form użytkowania. Potrzebne są wręcz mechanizmy wspierające taką kontynuację, a nie zaniechanie takiego użytkowania, np. wypas lub koszenie. W przypadku siedlisk naturalnych (lasy, jeziora, niektóre typy torfowisk, ekosystemy wysokogórskie, ekosystemy brzegu morskiego plus związane z nimi gatunki) zachowanie ich w dobrym stanie można osiągnąć pozostawiając te ekosystemy przyrodzie, ale można także utrzymywać dotychczasowe formy ich użytkowania, niekiedy tylko nieco zmodyfikowane.
O wyborze form ochrony przesądzają inne cele ochrony przyrody, wynikające np. z systemu krajowego, a nie wymogi sieci Natura 2000. W rzeczywistości Natura 2000 jest neutralna wobec rozwiązań formalno-organizacyjnych ochrony przyrody.
NATURA 2000 TO OBOWIĄZEK WYKONYWANIA KOSZTOWNYCH OCEN ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO DLA KAŻDEGO DZIAŁANIA, NAWET NP. REMONTU DACHU
W rzeczywistości oceny wpływu na obszar będą niezbędne tylko dla przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco wpłynąć na stan obszaru Natura 2000. Przedsięwzięcia, których realizacja nie pogorszy stanu ochrony siedliska lub gatunku z sieci Natura 2000 prawdopodobnie nie będą w ogóle wymagały raportu oceny oddziaływania na obszar Natura 2000, np. remont istniejącego budynku lub budowa nowego bez potencjalnego znaczącego wpływu na obszar Natura 2000. Koszty wykonywania ocen oddziaływania na obszar Natura 2000 są proporcjonalne do rozmiaru przedsięwzięcia.
WYŁĄCZENIE TERENÓW ZURBANIZOWANYCH (NP. WSI) Z OBSZARU NATURA 2000 SPRAWIŁOBY, ŻE NIE TRZEBA BY WYKONYWAĆ OCEN WPŁYWU RÓŻNYCH REALIZOWANYCH W NICH PRZEDSIĘWZIĘĆ NA OBSZAR
W rzeczywistości oceny trzeba wykonywać także poza granicami obszaru, jeżeli tylko plan lub przedsięwzięcie potencjalnie wpływa na obszar. O miejscu wywierania wpływu nie decyduje miejsce realizacji, ale miejsce wywierania wpływu. Brak jest ściśle określonych granic wywierania wpływu na obszar Natura 2000. W każdym przypadku pojęcie znaczącego oddziaływania powinno być obiektywnie interpretowane w relacji do specyficznych cech oraz warunków środowiska.
Powyższe informacje zostały zaczerpniete z publikacji „NATURA 2000: Poradnik dla samorządów lokalnych”, w którym znaleźć można wiele innych informacji. Poradnik dostępny w internecie pod adresem: http://www.wigry.win.pl/poradnik/index.htm