Gospodarka rolna

Rolnictwo, które użytkuje 60% ogólnej powierzchni kraju, wywiera dziś znaczący wpływ na środowisko. O ile nasze obszary rolnicze charakteryzują się bogatą mozaiką siedlisk i stosunkowo wysoką różnorodnością biologiczną wynikającą ze stosowanych do niedawna tradycyjnych form gospodarowania, to zagrożenia które doprowadziły do degradacji gleb i wymarcia wielu gatunków flory i fauny na zachodzie takie jak: intensyfikacja hodowli, mechanizacja rolnictwa, stosowanie nawozów sztucznych, pestycydów i herbicydów, monokultury, itd. – nasilają się również u nas Sprawia to że coraz częściej nastawione na maksymalizację zysków rolnictwo niszczy przyrodę i jej zasoby (glebę, wodę, powietrze, bioróżnorodność), ogranicza obszary krajobrazu naturalnego, a produkowana w ten sposób żywność niewiele ma wspólnego ze zdrowiem. Dlatego w interesie nas wszystkich – także rolników producentów żywności – winna leżeć troska o właściwe użytkowanie kapitału naturalnego, w tym o bioróżnorodność środowiska rolniczego, która jest istotna dla utrzymania w dobrej kondycji ekosystemów dostarczających dóbr i świadczących usługi na rzecz człowieka.

Oto kilka danych charakteryzujących polskie rolnictwo (na podstawie GUS, Rocznik Statystyczny Rolnictwa 2021):
– powierzchnia użytków rolnych w stosunku do powierzchni kraju (stan na 1 stycznia 2020 roku) – 59,9 %,
– powierzchnia użytków rolnych na 1 mieszkańca – 0,49 ha,
– trwałe użytki zielone stanowiły 20,3% powierzchni użytków rolnych, w województwie podlaskim ten udział wynosił 32,3%.
– 75% gospodarstw rolnych ma powierzchnię do 10 ha, w tym 53,6% do 5 ha, 25% ma powyżej 10 ha.
– W 2019 roku Polska zajmowała w Unii Europejskiej – 1 miejsce w produkcji jabłek (28,9% produkcji w Unii Europejskiej), 2 miejsce w liczbie zatrudnionych w rolnictwie (ale 6 miejsce pod względem ludności), 2 miejsce w produkcji żyta i owsa, 3 miejsce w produkcji ziemniaków, rzepaku i rzepiku oraz buraków cukrowych (w województwie podlaskim nie uprawiano buraków cukrowych), 4 miejsce w produkcji mięsa wieprzowego, 5 miejsce w produkcji pszenicy i mleka krowiego (województwo podlaskie zajmuje 2 miejsce w krajuw produkcji mleka, produkując 20% produkcji krajowej), 6 miejsce w pogłowiu bydła (województwo podlaskie zajmuje 3 miejsce w kraju) i trzody chlewnej oraz produkcji jęczmienia, 7 miejsce w produkcji jaj kurzych.
– w 2017 roku Świat nawadniał 7% użytków rolnych, Polska 1,9%, Niemcy 4,1%, Holandia 29,2%).
– zużycie nawozów mineralnych Świat – 39,8 kg/ha, Niemcy – 125,7 kg/ha, Polska – 141,6 kg/ha.
– powierzchnia użytków rolnych gospodarstw ekologicznych w 2018 roku – UE – 7,7%, Polska – 3,4% (Austria – 24,7%, Niemcy – 9,1%, Słowacja – 10%).
– udział % powierzchni obszarów lądowych sieci Natura 2000 – UE – 17,9%, Polska – 19,6 %.

Rozpatrywane w skali kraju pozytywne efekty produkcji rolnicze niestety odbijają się negatywnie na „stanie zdrowia” ekosystemów rolniczych. Jednym ze mierników stanu środowiska w krajach członkowskich Unii Europejskiej, jest oficjalnie stosowany wskaźnik liczebności pospolitych ptaków krajobrazu rolniczego, znany jako Farmland Bird Index (FBI). FBI to zagregowany indeks stanu populacji 22 gatunków ptaków typowych dla siedlisk krajobrazu rolniczego. W skład polskiego koszyka gatunków, których indeksy liczebności składają się na FBI wchodzą obecnie: bocian biały, pustułka, czajka, rycyk, dudek, turkawka, skowronek, dzierlatka, świergotek łąkowy, pliszka żółta, dymówka, pokląskwa, kląskawka, cierniówka, gąsiorek, mazurek, szpak, makolągwa, kulczyk, potrzeszcz, trznadel i ortolan. W latach 2000-2021 wykazano 1% tempo spadku wartości tego wskaźnika w skali kraju. Wartość wskaźnika w 2021 r. była najniższa w historii badań i wyniosła 0.72 w stosunku do poziomu wyjściowego z roku 2000, kiedy wskaźnik FBI wynosił 1,00. W stosunku do roku 2000 wynik był niższy o 8%. Na obszarach specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 wskaźnik ten był stabilny, natomiast poza nimi odnotowano umiarkowany spadek. Ostatnie analizy wykazały, że na gatunki z koszyka FBI oddziałują nie tylko zmiany w rolnictwie, ale również zmiany klimatu, dlatego w ostatnich latach wskaźnik jest napędzany „w górę” przez ptaki ciepłolubne, które zwiększają w Polsce swoją liczebność.
Trudno oczekiwać, aby rolnicy funkcjonujący w gospodarce rynkowej, których produkcja obarczona jest dużym ryzykiem i niepewnością, także ze względu na warunki atmosferyczne, kierowali się społeczną odpowiedzialnością. Potwierdzają to badania (Stawicka E., Koncepcja społecznej odpowiedzialności rolnictwa, SGGW) z których wynika, że „zaangażowanie społeczne i odpowiedzialność wobec społeczeństwa jest mało ważnym elementem przynoszącym korzyści dla rolnika i jego gospodarstwa”. Rolnicy angażujący się społecznie jako członkowie organizacji pozarządowych najczęściej należeli do Ochotniczej Straży Pożarnej (14%), do zrzeszeń branżowych (3%), kółek rolniczych (4%), organizacji religijnych (3%), najrzadziej zaś do grup producenckich (1%) czy kół zainteresowań (branżowych). Jednocześnie większość ankietowanych przez autorkę rolników „przyznawała się do znacznej niewiedzy z zakresu ochrony środowiska (82%) i prawie co drugi rolnik zgłaszał zapotrzebowanie na tego rodzaju wiedzę. Rolnicy dość sceptycznie odnosili się do kwestii segregacji śmieci, dbania o wspólne dobro jakim są lasy czy potrzeby kanalizacji wsi”. Chociaż są to wyniki ankiet z 2006 roku, z całą pewnością można stwierdzić, że po upływie 15 lat, zagadnienia wpływu rolnictwa na środowisko stały się jeszcze ważniejsze. Tym samym wniosek autorki o konieczności uświadamiania rolników o zagrożeniach wynikających z braku ochrony środowiska i potrzebie racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych oraz społecznej odpowiedzialności rolników wydaje się jeszcze pilniejszy.

Aktualnie jednym z najważniejszych aspektów gospodarowania na obszarach wiejskich jest działanie zgodne z prawami przyrody, nienaruszające stanu środowiska naturalnego oraz przyczyniające się do zmniejszenia emisji CO2. Za główny cel ochrony środowiska w rolnictwie obrano:
– promocję zrównoważonego sposobu gospodarowania,
– odpowiednie użytkowanie gleb i ochrona wód,
– kształtowanie struktury krajobrazu,
– przywracanie walorów lub utrzymanie stanu cennych siedlisk użytkowanych rolniczo.
Działania w tym kierunku są obecnie jednym z priorytetów polityki UE i zarazem jednym z najważniejszych wyzwań. Zasady ochrony środowiska oraz troska o stan dóbr publicznych są coraz bardziej wymagane przepisami prawa. W odniesieniu do działalności rolniczej istnieją również wymagania względem funkcjonowania gospodarstw (cross-compliance). Rolnicy ubiegający się o dopłaty bezpośrednie zobowiązani są do przestrzegania tych zasad i utrzymywania gruntów rolnych w dobrej kulturze, a także stosowania zasad Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej.
W celu ochrony przyrody na gruntach ornych podejmowane są działania polegające na:
– wprowadzaniu wielogatunkowego płodozmianu,
– stosowaniu poplonów: wsiewek, poplonów ścierniskowych i ozimych,
– zakładaniu pasów zadrzewień i nasadzeń śródpolnych,
– utrzymaniu w należytym stanie gruntów ugorowanych i odłogowanych,
– wdrażaniu zasad dobrej praktyki rolniczej,
– zabranianiu wypalania roślinności na łąkach, pastwiskach, nieużytkach rolnych, rowach, ścierniskach, trzcinowiskach i szuwarach,
– wdrażaniu programów rolno-środowiskowo-klimatycznych.
(Góral J., Rembisz W., Produkcja w rolnictwie w kontekście ochrony środowiska, IERiGŻ-PIB).

Jednym z podstawowych systemów wsparcia rolnictwa w UE jest Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 (w skrócie PROW). Celem głównym PROW 2014 – 2020 jest poprawa konkurencyjności rolnictwa, zrównoważone zarządzanie zasobami naturalnymi i działania w dziedzinie klimatu oraz zrównoważony rozwój terytorialny obszarów wiejskich. Program ma realizować sześć priorytetów wyznaczonych dla unijnej polityki rozwoju obszarów wiejskich na lata 2014 – 2020, a mianowicie:
Ułatwianie transferu wiedzy i innowacji w rolnictwie, leśnictwie i na obszarach wiejskich.
Poprawa konkurencyjności wszystkich rodzajów gospodarki rolnej i zwiększenie rentowności gospodarstw rolnych.
Poprawa organizacji łańcucha żywnościowego i promowanie zarządzania ryzykiem w rolnictwie.
Odtwarzanie, chronienie i wzmacnianie ekosystemów zależnych od rolnictwa i leśnictwa.
Wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami i przechodzenia na gospodarkę niskoemisyjną i odporną na zmianę klimatu w sektorach: rolnym, spożywczym i leśnym.
Zwiększanie włączenia społecznego, ograniczanie ubóstwa i promowanie rozwoju gospodarczego na obszarach wiejskich.
Realizację PROW wydłużono o kolejne dwa lata tj. 2021 r. i 2022 r. Nowym działaniem jest „Rolnictwo ekologiczne”, którego celem jest wzrost rynkowej produkcji ekologicznej. Przedsięwzięcia z zakresu ochrony środowiska (w tym wody, gleb, krajobrazu) i zachowania bioróżnorodności są finansowane w ramach działań rolno-środowiskowo-klimatycznych i zalesień. Kontynuowane są płatności na rzecz obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania. Wsparcie inwestycyjne w związku z realizacją celów środowiskowych otrzymają gospodarstwa położone na obszarach Natura 2000 i na obszarach narażonych na zanieczyszczenie wód azotanami pochodzenia rolniczego.
W celu zapewnienia zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich kontynuowane będą działania przyczyniające się do rozwoju przedsiębiorczości, odnowy i rozwoju wsi, w tym w zakresie infrastruktury technicznej, które będą realizowane zarówno w ramach odrębnych działań, jak również poprzez działanie Leader. Kontynuacja wdrażania Lokalnych Strategii Rozwoju (Leader) wzmocni realizację oddolnych inicjatyw społeczności lokalnych.
Wprowadzony okres przejściowy wydłuża implementację PROW 2014-2020 o 2 lata. W tym okresie planowana jest kontynuacja wdrażania zdecydowanej większości obecnie istniejących instrumentów wsparcia oraz utworzenie dwóch nowych instrumentów w ramach Programu, tj.: działanie „Zarządzanie ryzykiem” oraz operacje typu „Zarządzanie zasobami wodnymi na gruntach rolnych” w ramach działania „Inwestycje w środki trwałe”. W okresie przejściowym niektóre instrumenty wsparcia zostaną zmodyfikowane, tak żeby skutecznie odpowiadać na zmieniające się potrzeby rolników, przedsiębiorców oraz mieszkańców obszarów wiejskich, a w efekcie jak najefektywniej wykorzystać środki przeznaczone na wsparcie rolnictwa i obszarów wiejskich.
(https://www.gov.pl/web/rolnictwo/-program-rozwoju-obszarow-wiejskich-2014-2020-prow-2014-2020)
Zgodnie z opracowaną przez Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy „Prognozą oddziaływania na środowisko PROW 2014-2020” najbardziej istotne dla ochrony środowiska obszarów wiejskich będzie
„Działanie rolno-środowiskowo-klimatyczne”, w tym poddziałanie „Płatności w ramach zobowiązań rolno-środowiskowo-klimatycznych”. Poddziałanie to ukierunkowane jest w sposób ścisły na ograniczenie niekorzystnego oddziaływania rolnictwa na środowisko. Będzie to realizowane poprzez wdrażanie praktyk agrotechnicznych promujących zrównoważony system gospodarowania, w tym racjonalne nawożenie oraz ochronę wód przed zanieczyszczeniami, w tym odpowiednie użytkowanie gleb poprzez przeciwdziałanie utracie substancji organicznej w glebie. Zakłada się również, że rolnicy będą świadczyć usługi na rzecz środowiska przyrodniczego polegające na podejmowaniu działań służących ochronie różnorodności biologicznej obszarów wiejskich w tym ochronie cennych siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000 oraz poza nimi, a także zachowanie starych tradycyjnych odmian drzew owocowych. W ramach poddziałania „Płatności w ramach zobowiązań rolno-środowisko-klimatycznych” wsparcie udzielane będzie na następujące rodzaje operacji (pakiety):
Rolnictwo zrównoważone – polegające na racjonalnym stosowaniu nawozów umożliwiającym ograniczenie negatywnego wpływu rolnictwa na środowisko oraz stosowaniem prawidłowego doboru i następstwa roślin w płodozmianie zapobiegającym ubytkowi zawartości substancji organicznej w glebie.
Ochrona gleb i wód – praktyki agrotechniczne przeciwdziałające erozji glebowej wodnej i wietrznej, utracie substancji organicznej i zanieczyszczeniu wód składnikami wypłukiwanymi z gleb.
Zachowanie sadów tradycyjnych odmian drzew owocowych – działanie służące zachowaniu i odtworzeniu sadów dawnych odmian drzew owocowych.
Cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków na obszarach Natura 2000.
Cenne siedliska poza obszarami Natura 2000 – działania służące utrzymaniu, bądź przywróceniu, właściwego stanu ochrony cennych siedlisk przyrodniczych użytkowanych rolniczo, będących przedmiotami ochrony na obszarach Natura 2000 i siedlisk wybranych gatunków ptaków na tych obszarach.
Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie.
Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie – służące zachowaniu lokalnych ras bydła, koni, owiec, świń i kóz.
Biorąc pod uwagę prośrodowiskową orientację poddziałania prognozuje się, że będzie ono wpływać głównie średnio i silnie pozytywnie poprzez wszystkie rodzaje oddziaływań na większość ocenianych elementów środowiska.

Kolejnym ważnym wsparciem będą działania w kierunku Rolnictwa ekologicznego, w tym poddziałania: „Płatności w okresie konwersji na rolnictwo ekologiczne” oraz „Płatności w celu utrzymania rolnictwa ekologicznego”.
Realizacja tych poddziałań jest ukierunkowana na wspieranie dobrowolnych zobowiązań rolników, którzy podejmują się utrzymać lub przejść na praktyki i metody rolnictwa ekologicznego określone w rozporządzeniu Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych. Gospodarowanie w sposób ekologiczny wymaga prowadzenia zrównoważonej produkcji rolniczej. Podstawową zasadą jest zaniechanie stosowania w procesie produkcji żywności środków chemii rolnej, weterynaryjnej i spożywczej. Poddziałania obejmują gospodarstwa w okresie konwersji i po konwersji, to znaczy przestawiające się na produkcję metodami ekologicznymi i będące już gospodarstwami ekologicznymi. Wsparcie udzielane będzie na następujące rodzaje operacji (pakiety):
Uprawy rolnicze w okresie konwersji i po okresie konwersji.
Uprawy warzywne w okresie konwersji i po okresie konwersji.
Uprawy zielarskie w okresie konwersji i po okresie konwersji.
Uprawy sadownicze w okresie konwersji i po okresie konwersji .
Uprawy paszowe na gruntach ornych w okresie konwersji i po okresie konwersji.
Trwałe użytki zielone w okresie konwersji i po okresie konwersji.

Ważnym wsparciem w ramach PROW będzie działanie „Płatności dla obszarów z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami”. Działanie to jest instrumentem wsparcia finansowego dla rolników, którzy prowadzą działalność rolniczą na obszarach górskich i innych obszarach z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami (obszary ONW), które zostały wyznaczone zgodnie z art. 32 rozporządzenia EFRROW. Realizacja tego działania ma ułatwić rolnikom kontynuowanie rolniczego użytkowania ziemi, a także umożliwić zachowanie walorów krajobrazowych obszarów wiejskich oraz utrzymanie i promowanie zrównoważonych systemów działalności rolniczej na tych terenach. W efekcie wsparcie to będzie wpływało na utrzymanie żywotności obszarów wiejskich i zapobieganie ubożenia różnorodności biologicznej.

Możliwie niekorzystny wpływ na środowisko, wg. autorów Prognozy, może być poddziałanie „Scalanie gruntów”. Poddziałanie to polega na udzielaniu pomocy na inwestycje poprawiające strukturę obszarową gospodarstw rolnych i gruntów leśnych, pozwalające na racjonalne ukształtowanie rozłogów gruntów, dostosowanie granic nieruchomości do systemu urządzeń melioracji wodnych, dróg oraz rzeźby terenu. Podczas scalania gruntów projektuje się nowy układ komunikacyjny wsi, który umożliwia dojazd do działek i skraca odległość między siedliskiem i działkami uprawowymi. W wyniku przeprowadzenia procesu scalenia uzyskuje się poprawę efektywności gospodarowania m.in. poprzez obniżenie kosztów produkcji, zmniejszenie: nakładów pracy, czasu przejazdów i zużycia paliwa. Scalenia w terenach urzeźbionych, zagrożonych erozją wodną powinno się przeprowadzać z zachowaniem zasad ochrony gleb przed erozją i szczególnym zwróceniu uwagi na dostosowanie nowoprojektowanych działek i sieci dróg rolniczych do rzeźby terenu i ich potencjalnego wpływu na procesy spływu powierzchniowego. Przeprowadzona ocena wykazała, że realizacja scaleń może nieść za sobą słabe negatywne oddziaływanie na takie elementy środowiska jak: różnorodność biologiczna, zwierzęta, rośliny i krajobraz. Wpływ ten będzie zarówno bezpośredni, pośredni, wtórny jak i skumulowany, o charakterze chwilowym i stałym, w całej perspektywie czasowej.

Podsumowując, autorzy „Prognozy oddziaływania na środowisko projekt PROW na lata 2014 – 2020” jednoznacznie „wskazują na znaczne potencjalne korzyści wynikające z jego realizacji w odniesieniu do zachowania stanu oraz ochrony środowiska przyrodniczego na obszarach wiejskich”. Największe korzyści dla środowiska, przyrody i krajobrazu wsi będzie miało wsparcie gospodarstw rolnych w ramach programu rolno-środowiskowo-klimatycznego. Działanie to ma na celu czynne włączenie producenta rolnego w poprawę jakości środowiska i zachowania walorów przyrodniczych obszarów wiejskich.

W tym aspekcie szczególne znaczenie mają obszary objęte siecią Natura 2000 oraz obszary, na których będą realizowane działania zgodne z Ramową Dyrektywą Wodną (2000/60/WE) w zakresie wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej. Tego typu wsparcie będzie zróżnicowaniem działalności gospodarczej w kierunku pozarolniczym, np. związane z działalnością turystyczną, rzemieślniczą , usługową, itp.
Kolejnym działaniem, które ma na celu realizację zasady zrównoważonego rozwoju, jest działanie służące poprawie dobrostanu zwierząt. Przeznaczone jest ono dla rolników, którzy podejmą się zobowiązań wykraczających poza ustanowione prawem normy obowiązkowe. Ponadto, zachowanie i dobry stan środowiska obszarów rolnych wiąże się zwykle z utrzymaniem ciągłości użytkowania rolnego tych gruntów, na których jest ono mało opłacalne, tradycyjnego użytkowania łąk i pastwisk, terenów położonych na stokach i w paśmie podgórskim i górskim, osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód i gleb. Poprawa środowiska i zrównoważone użytkowanie obszarów wiejskich wiąże się nie tylko z gruntami rolnymi, ale również z lasami. W tym celu planowane są instrumenty, które przyczynią się do zwiększenia stopnia lesistości w Polsce, poprzez przeznaczanie gruntów rolnych (użytkowanych i odłogowanych) do zalesienia.

Większość możliwych do realizacji działań związanych z ochroną środowiska naturalnego ma charakter wieloletni więc ich realizacja będzie w sposób trwały wpływać na zrównoważony i wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich. Ze względu na uniwersalny charakter działań i zróżnicowaną ofertę z instrumentów wsparcia będą korzystały zarówno silne i dobrze zorganizowane gospodarstwa, jak również mniejsze, funkcjonujące w sposób tradycyjny, tj. przy dużych nakładach pracy własnej i niewielkiej presji na środowisko.

Źródło: Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Rolnictwo ekologiczne – zarys problematyki
Rolnictwo polskie wraz z wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej objęte zostało Wspólną Polityką Rolną (WPR). Polityka ta realizowana jest w obrębie dwóch filarów – I i II.

I Filar obejmuje politykę wsparcia rolnictwa poprzez politykę rynkowo-cenową, oraz wsparcia w formie dopłat bezpośrednich.
II Filar obejmuje zadania związane z poprawą konkurencyjności sektora rolnego, oraz zadania związane ze zrównoważonym rozwojem obszarów wiejskich.
Przyszłościowy program rozwoju obszarów wiejskich w coraz większym stopniu jest ukierunkowany takie rolnictwo które uwzględnia
• rozwój zrównoważony (ekorozwój),
• odpowiedzialność,
• efektywne gospodarowanie,
• zdrowie, dostosowanie do rynku,
• wielofunkcyjność.
W myśl definicji rozwój zrównoważony rolnictwa jest próbą zatrzymania degradacji ekosystemów i znalezienia sposobów wysokiej produkcji w dostosowaniu do warunków przyrodniczych. (Górny, 1993)
Prowadzenie gospodarstw zgodnie z zasadami ekorozwoju obejmuje więc:
• odpowiedni sposób użytkowania gruntów i gospodarowanie nimi,
• odpowiedni stan rolniczej przestrzeni produkcyjnej,
• systemy produkcji roślinnej i zwierzęcej,
• czynniki intensyfikacji rolnictwa.
Głównym czynnikiem sprzyjającym zrównoważonemu rozwojowi rolnictwa, jest prowadzenie gospodarstw metodami przyjaznymi dla środowiska np. metodami zrównoważonymi, a głównie metodami ekologicznymi.

Rolnictwo ekologiczne jest to system gospodarowania, który aktywizuje przyrodnicze mechanizmy produkcyjne po przez stosowanie środków naturalnych, nie przetworzonych technologicznie, zapewnia trwałą żyzność gleby i zdrowotność zwierząt oraz wysoką jakość wytworzonych produktów.

Zasadą rolnictwa ekologicznego jest:
• dostarczanie pokarmu organizmom glebowym, a nie roślinom,
• po przez odpowiednie odżywianie roślin uzyskuje się wysoką jakość produktów,
• dbanie o krajobraz rolniczy i środowisko,
• zapobieganie zamiast zwalczania chorób,
• dostosowanie poziomu produkcji do urodzajności gleby,
• utrzymanie żyzności gleby po przez właściwy płodozmian.

Wyróżnikami rolnictwa ekologicznego są niskie nakłady zewnętrzne, niestosowanie nawozów sztucznych i pestycydów, a sposób produkcji jest integralną częścią identyfikacji i oznakowania. Rolnictwo ekologiczne jest jednym z pakietów programów rolnośrodowiskowo-klimatycznych i jest wspierane systemem płatności zależnym od rodzaju upraw. Warunki prowadzenia produkcji ekologicznej reguluje ustawa z dnia 16 marca 2001 roku DzU. Nr.8, oraz ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku D.U. Nr. 93
Aby móc powiedzieć ze produkuje się żywność metodami ekologicznymi trzeba bezwzględnie przestrzegać kanonu zasad:
Produkcja rolna w ekologicznym gospodarstwie rolnym prowadzona jest zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju.
W całości gospodarstwa prowadzi się produkcję metodami ekologicznymi lub gospodarstwo składa się z odrębnych części tzn. posiada oddzielne zabudowania i grunty oraz uprawia inne gatunki i odmiany roślin oraz chowa inne gatunki zwierząt.
Utrzymanie i podwyższanie biologicznej aktywności i żyzności gleby poprzez poprawne stosowanie płodozmianu.
Stosuje się dobór gatunków i odmian roślin oraz gatunków i ras zwierząt odpornych na choroby.
Materiał siewny i rozmnożeniowy pochodzi z gospodarstw ekologicznych.
Stosowanie nawozów sztucznych i chemicznych środków ochrony roślin jest zakazane.
Użycie roślin, zwierząt, mikroorganizmów lub ich części uzyskanych drogą inżynierii genetycznej (GMO) jest zabronione w produkcji i przetwórstwie.
Zwierzęta utrzymywane w gospodarstwie rolnym mogą pochodzić tylko z gospodarstw ekologicznych.
Oprócz powyższych zasad rolnik musi oczywiście przestrzegać Zasad Zwykłej Dobrej Praktyki Rolniczej.

Ekologiczna produkcja zwierzęca
W gospodarstwie ekologicznym zasady ekologii powinny być przestrzegane również w odniesieniu do chowu zwierząt. Zwierzęta w gospodarstwie, tak jak w przyrodzie, odgrywają szczególną rolę.
W zapewnieniu zwierzętom domowym odpowiednich warunków bytu odgrywa człowiek. Wadliwe żywienie, brak ruchu, zła wentylacja budynków mają wpływ na zdrowie, wydajność i płodność zwierząt.
Zwierzęta uczestniczą w obiegu składników pokarmowych, stanowią część składową systemu ekologicznego – spełniają określone funkcje, które związane z wymaganiami życiowymi gatunku. Jeżeli człowiek chciałby je maksymalnie wykorzystać, powinien swoją ingerencję ograniczyć do niezbędnych działań i ukierunkować ją w taki sposób, aby wspomagać naturalne mechanizmy.

Pierwszy warunek jaki powinien być spełniony, to umożliwienie zwierzętom zachowań zgodnych z genetycznie zakodowanymi wymaganiami. Oznacza to, że warunki bytu mogą być w pewnym stopniu modyfikacją naturalnych potrzeb zwierzęcia, ale nie powinny od nich zbyt odbiegać.

Ekologiczna produkcja zwierzęca jest działalnością związaną z ziemią. Zwierzęta muszą mieć dostęp do obszarów swobodnego wypasu i wybiegów, a liczba zwierząt na jednostkę powierzchni jest ograniczona. Produkcja zwierzęca musi być zintegrowana z produkcja roślinną, a wszelkie formy zanieczyszczeń ograniczone do minimum.

Produkty zwierzęce mogą być sprzedawane jako ekologiczne, gdy zwierzęta są chowane zgodnie z zasadami rolnictwa ekologicznego.
Przy doborze gatunków i ras w rolnictwie ekologicznym należy brać pod uwagę ich możliwość przystosowania się do miejscowych warunków, witalność i odporność na choroby.

Pochodzenie zwierząt
– Gatunki i rasy należy dobierać tak, by uniknąć problemów zdrowotnych np. wynikających z intensywnego ich użytkowania (syndrom stresu u świń, syndrom PSE, zawały serca, samoistne ranienie, ciężkie porody). Należy w pierwszej kolejności wybierać rasy miejscowe.
– Zwierzęta powinny pochodzić z chowu ekologicznego. Jeżeli organ kontrolny wyrazi zgodę, przy odnowie lub odbudowie stada, można zakupić inne zwierzęta, jeżeli zwierzęta chowane metodami ekologicznymi nie będą dostępne oraz w przypadku braku wysokiej śmiertelności zwierząt, wynikającej z warunków zdrowotnych lub innej klęski żywiołowej.
– Do gospodarstwa można także wprowadzić maksymalnie 10% dorosłych koni i bydła oraz 20% dorosłych świń, owiec i kóz rocznie z gospodarstw hodowlanych – samic w celu odnowienia stada, ale tylko w przypadku braku zwierząt hodowlanych, pochodzących z chowu ekologicznego i po zatwierdzeniu przez jednostkę kontrolna.
– Powyższe udziały procentowe nie mogą mieć zastosowania w gospodarstwach posiadających mniej niż 10 sztuk bydła i koni oraz 5 sztuk świń, owiec lub kóz.
– W gospodarstwach tych wolno wprowadzić nie więcej niż 1 sztukę hodowlaną z innego chowu niż ekologiczny, dla każdego gatunku rocznie.

Żywienie zwierząt
Pasza powinna zapewnić produkcję wysokiej jakości, a nie maksymalne zwiększenie produkcji. Powinna jednocześnie spełnić wymagania żywieniowe zwierząt znajdujących się na różnych etapach rozwoju i ma być pozyskana w gospodarstwie, lub w razie braku takiej możliwości, z innych gospodarstw lub przedsiębiorstw ekologicznych. Do 30 % dawki a w przypadku pasz wytworzonych we własnym gospodarstwie do 60% dawki, może pochodzić z upraw w trakcie przestawiania.
Podstawą żywienia młodych ssaków musi być naturalne mleko najlepiej mleko matki. Nie wolno stosować w żywieniu zwierząt:
– antybiotyków;
– kokcydiostatyków;
– substancji leczniczych
– promotorów wzrostu
– substancji przeznaczonych do symulacji wzrostu lub produkcji.
Nie wolno stosować pasz, materiałów paszowych, mieszanek paszowych, dodatków do pasz, dodatków technologicznych, używanych w produkcji pasz i niektórych produktów stosowanych w żywieniu zwierząt z wykorzystaniem organizmów genetycznie modyfikowanych lub produktów z nich pozyskanych. Nie wolno stosować wymuszonego tuczu!

Leczenie zwierząt

Zapobieganie chorobom zwierząt w gospodarstwie ekologicznym opiera się na czterech podstawowych zasadach:
– wyborze odpowiednich ras lub szczepów zwierząt,
– stosowanie zasad chowu odpowiadających wymaganiom danego gatunku sprzyjającym odporności na choroby i zapobieganiu infekcjom,
– stosowaniu wysokiej jakości pasz, regularnym dostępie do wybiegów i otwartych pastwisk, sprzyjającym naturalnej odporności immunologicznej zwierzęcia,
– zapewnieniu odpowiedniej obsady zwierząt – unikania nadmiernego stłoczenia i związanych z tym problemów zdrowotnych.
Ustanowione powyżej zasady powinny ograniczyć problemy zdrowotne zwierząt tak, aby je można było rozwiązać metodami prewencyjnymi. Jeżeli pomimo tego zwierzę zapadnie na chorobę lub ulegnie zranieniu, należy podjąć niezwłocznie leczenie najlepiej w oddzielonym, odpowiednim pomieszczeniu.

Zasady stosowania leków weterynaryjnych w rolnictwie ekologicznym

W leczeniu zwierząt używa się wyciągów z roślin z wykluczeniem antybiotyków, olejków roślinnych, produktów homeopatycznych, np.: substancji roślinnych, zwierzęcych lub pochodzenia mineralnego;
Jeżeli stosowane leki z wyciągów są zawodne to pod nadzorem lekarza weterynarii stosuje się leki konwencjonalne;
3. Zabrania się stosowania chemicznie wytwarzanych leków w leczeniu prewencyjnym;
4. Okres karencji pomiędzy ostatnim podaniem zwierzęciu alopatycznego leku i rozpoczęciem produkcji ekologicznej produktów powinien być dwukrotnie dłuższy od prawnie określonego okresu karencji dla danego leku, a jeśli nie został zdefiniowany to w gospodarstwie ekologicznym wynosi 48 godzin;
5. Z wyjątkiem szczepień, zwalczania pasożytów i wszelkich obowiązkowych programów zwalczania chorób, jeżeli zwierzęta są poddane 2 lub większej liczbie zabiegów za pomocą chemicznie wytwarzanych leków alopatycznych lub antybiotyków w czasie jednego roku (lub większej liczbie kuracji niż jedna, jeżeli ich cykl produkcji jest krótszy niż rok), muszą być objęte okresem przestawiania.

Ekologiczna produkcja roślinna
Pokrywa roślinna stanowi jeden z elementów naturalnych ekosystemów przyrodniczych. Rolnictwo wprowadzając do środowiska nowe gatunki roślin i sposób ich uprawy zupełnie inny od naturalnego wzrostu, może w znaczny sposób zaburzyć rytm natury. Produkcja ekologiczna ogranicza te zagrożenia. W ekologicznej uprawie roślin bierzemy pod uwagę:
uprawę roli:
– głębokie spulchnianie i płytkie odwracanie;
– stosowanie agregatów w celu ograniczenia liczby przejazdów;
– dążenie do uzyskania na polach całorocznej okrywy roślinnej.
Uprawa roli wykonana prawidłowo stwarza warunki do optymalnego wzrostu i rozwoju roślin. Na zdrowotność roślin korzystny wpływ mają terminowo i właściwie przeprowadzone zabiegi pielęgnacyjne.
gospodarkę nawozową.
Celem nawożenia w rolnictwie ekologicznym jest dostarczenie składników pokarmowych organizmom glebowym i stworzenie optymalnych warunków dla rozwoju roślin. Aby poprawić żyzność i podnieść aktywność biologiczną gleby, należy przede wszystkim w odpowiednim płodozmianie uprawiać rośliny motylkowe oraz rośliny głęboko korzeniące się. Podstawowe nawozy organiczne muszą być wytworzone we własnym gospodarstwie.
Podstawowe nawozy w rolnictwie ekologicznym to: obornik, kompost, gnojówka, woda gnojowa, nawozy zielone.
Nawozy uzupełniające to:
– nawozy mineralne: nawozy potasowe (kainit, karnalit, patentkali, sylwin, kalimagnezja, siarczan potasu;nawozy wapniowe (dolomit, kreda pojezierna, kreda łąkowa, mariel); maczka bazaltowa; maczka fosforytowa; boraks; gips; bentonit; popiół drzewny;
– nawozy organiczne: mączka z kości, krwi, rogów, pierza; mączka rybna, odpadki rzeźne, płynne i stałe odpadki z własnego gospodarstwa, makuchy, kora drewna i trociny;
– torf;
– osady z naturalnych zbiorników wodnych; muł, minerały ilaste (perlit, wernikulit);
– preparaty na bazie: glonów morskich ( Bio – algeen); podłoża z uprawy grzybów (np. Radivit); mikroelementy (np. Bio Trissol);
Wykaz nawozów i środków poprawiających właściwości gleby zakwalifikowanych do stosowania w rolnictwie ekologicznym prowadzi Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. Aktualną listę można znaleźć na stronie internetowej http://www.iung.pulawy.pl/odpady/wykaz.htm
Płodozmiany.
W gospodarstwie ekologicznym płodozmian utrzymuje optymalną zawartość próchnicy i żyzność gleby, zapobiega nadmiernemu rozwojowi choroby i szkodników oraz nie dopuszcza do niekontrolowanego rozwoju chwastów. Aby płodozmian spełniał swoje funkcje musi spełnić następujące warunki:
– rotacja powinna być długa (co najmniej czteroletnia);
– musi obejmować międzyplony;
– w plonie głównym powinny znajdować się rośliny motylkowe.
4. Materiał siewny i dobór odmian.
Materiał siewny powinien pochodzić z gospodarstwa ekologicznego i nie może zawierać czynników chorobotwórczych i spełniać standardy. Wykaz materiału siewnego i rozmnożeniowego wyprodukowanego metodami ekologicznymi można znaleźć na stronie internetowej http://www.piorin.gov.pl/akt/wykaz%20nasion.htm
5. Ograniczenie zachwaszczenia.
W rolnictwie ekologicznym ograniczenie zachwaszczenia realizowane jest poprzez działania zapobiegawcze: prowadzenie we właściwy sposób płodozmianu, czyszczenie materiału siewnego, odpowiedni dobór odmian roślin uprawnych, uprawę międzyplonów, ściółkowanie gleby, stosowanie poprawnej agrotechniki, wykonywanie zabiegów pielegnacyjnych.
6. Ochronę roślin.
Ograniczanie występowania chorób u roślin i zwalczanie szkodników może przebiegać poprzez stosowanie zasad z punktu 5. Jeżeli zastosowanie powyższych zasad nie przynosi efektu to można wtedy wykorzystać biologiczne środki ochrony roślin dopuszczone do stosowania w rolnictwie ekologicznym lub można też sporządzić samodzielnie preparaty grzybobójcze i owadobójcze. Wykaz środków ochrony roślin zakwalifikowanych do stosowania w rolnictwie ekologicznym prowadzi Instytut Ochrony Roślin w Poznaniu – dostępne na stronie http://www.ior.poznan.pl/Organizacja/wykaz-eko.htm

Certyfikacja produkcji ekologicznej
Płody rolne i produkty mogą być wprowadzone do obrotu jako produkty rolnictwa ekologicznego dopiero po uzyskaniu certyfikatu zgodności. Taki certyfikat wydawany jest przez upoważnione jednostki certyfikujące.

Właściwy minister do spraw rolnictwa oraz minister do spraw rynków rolnych prowadzą rejestr upoważnionych jednostek certyfikujących. Rolnik zamierzający prowadzić gospodarstwo metodami ekologicznymi musi zgłosić się do jednostki certyfikującej.
Oprócz zgłoszenia rolnik musi zebrać komplet dokumentów, na który składa
się:
• oświadczenie, że produkcja w gospodarstwie rolnym będzie prowadzona metodami ekologicznymi;
• informację o rodzaju i ilości produktów, które mają być prowadzone metodami ekologicznymi;
• opis gospodarstwa z zaznaczeniem położenia gruntów i obiektów;
• wpis z ewidencji gruntów i budynków dotyczący gospodarstwa rolnego;
• opis działań, które należy wykonać w okresie przestawiania gospodarstwa rolnego.
W przygotowaniu tych dokumentów pomaga nieodpłatnie upoważniona jednostka certyfikująca. System certyfikacji ekologicznych gospodarstw jest jednolity, a organizacja przebiegu kontroli jest podobna w poszczególnych jednostkach certyfikujących. Kontrole są odpłatne i od 1998 roku dotowane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Przestawienie gospodarstwa rolnego na produkcję prowadzoną metodami ekologicznymi trwa, co najmniej 2 lata (3 lata dla upraw wieloletnich innych niż użytki zielone). Na użytkach zielonych okres ten może wynieść 1 rok, jeśli:
• działki były w poprzednich latach objęte programem rolno-środowiskowo-klimatycznym,
• rolnik dostarczy upoważnionej jednostce certyfikującej zadowalający dowód że przez ostatnie 3 lata nie stosowano na nich niedozwolonych w rolnictwie ekologicznym nawozów środków ochrony roślin.

Gospodarstwo rolne podlega co najmniej raz w roku kontroli przez upoważnioną jednostkę certyfikującą w zakresie realizacji programu przestawiania. Z przeprowadzonej kontroli sporządza się protokół, który podpisuje inspektor jak również producent. Pozytywne wyniki kontroli zawarte w protokole stanowią podstawę do wydania przez upoważnioną jednostkę certyfikującą certyfikatu zgodności, który jest ważny przez 12 miesięcy. Przestawienie gospodarstwa rolnego na produkcję metodami ekologicznymi nie kończy się na wypełnianiu dokumentów, przyjęciu kontroli i uzyskaniu certyfikatu zgodności. Znacznie ważniejszą rzeczą jest poznanie i zaakceptowanie podstawowych zasad i wymogów stosowanych w gospodarstwach ekologicznych.

Programy rolno-środowiskowo-klimatyczne
Są one elementem Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) finansowanym w 80% ze środków UE i 20 % ze środków budżetu Polski. Mają na celu zachęcanie rolników do podejmowania działań w gospodarstwie prowadzących do bardziej przyjaznej dla środowiska produkcji rolnej.

Programy rolno-środowiskowo-klimatyczne są zalecane przez UE jako obowiązkowe we wszystkich krajach Unii, ale ich zakres jest ustalany przez każde państwo. Celem programów jest zachęcenie rolników do podejmowania działań mających na celu bardziej proekologiczne prowadzenie gospodarstwa w zakresie większym niż Zwykła Dobra Praktyka Rolnicza.
Celami szczegółowymi są:
• użytkowanie gruntów zgodnie z zasadami ochrony środowiska, ochrony i zachowania krajobrazu wiejskiego, zasobów naturalnych, gleby, wody, bioróżnorodności,
• zachowanie siedlisk o wysokiej wartości przyrodniczej,
• promowanie rolnictwa nieintensywnego (ekstensywnego),
• przestrzeganie planowania środowiskowego w praktyce rolniczej,
• podniesienie świadomości ekologicznej wśród rolników.

Działania podejmowane przez rolników, uczestniczących w programie muszą opierać się na zasadach:
• zasada dobrowolnego udziału w programie, podjęciu decyzji i jego realizowaniu,
• zasada całościowego podejścia mówiąca o stosowaniu zasad dobrej praktyki rolniczej na terenie całego gospodarstwa mimo realizacji programu tylko na jego części,
• zasada korzystania z usług doradczych przy sporządzaniu planu rolno-środowiskowo-klimatycznego przez specjalistę posiadającego wiedzę przyrodniczą i rolnicza.

Realizowanie programu rolno-środowiskowo-klimatycznego dotyczyć ma wszystkich gruntów gospodarstwa, grunty orne, łąki, pastwiska, sady, za wyjątkiem siedliska, dróg dojazdowych. Program musi być realizowany w okresie nie krótszym niż 5 lat i w ciągu tego okresu muszą być przestrzegane zasady programu.Minimalna powierzchnie gospodarstwa chcącego uczestniczyć w programie musi wynosić co najmniej 1 ha użytków rolnych.
Uczestniczyć w programie mogą rolnicy, osoby prawne (firma, spółka, stowarzyszenie, fundacja, itp) i inne podmioty nie posiadające osobowości prawnej.

Na pojedynczym gospodarstwie można realizować maksymalnie trzy pakiety programów rolno-środowiskowo-klimatycznych.
Na terenie całego kraju wdrażane mogą być takie programy jak:
• rolnictwo ekologiczne,
• ochrona wód i gleb,
• strefy buforowe,
• ochrona rodzimych ras zwierząt.
W specjalnych strefach priorytetowych realizować można dodatkowo:
• rolnictwo zrównoważone,
• utrzymanie łąk ekstensywnych,
• utrzymanie ekstensywnych pastwisk.

Strefy priorytetowe w województwie podlaskim są to obszary wdrażania programów rolno-środowiskowo-klimatycznych, na którym występują określone problemy środowiskowe wymagające podjęcia działań ochronnych i naprawczych. W skali kraju strefy priorytetowe obejmują 32% powierzchni i objęte są nimi obszary całych gmin lub niektóre obręby geodezyjne.
Obszarami tymi są:
• Strefa pojezierna 20A o pow. 195.711 ha obejmująca gminy: Bakałarzewo, Filipów, Giby, (obręby geodezyjne Sarnetki, Studziany Las, Wysoki Most), Jeleniewo, Krasnopol, Nowinka (obręby geodezyjne Ateny, Bryzgiel, Krusznik), Przerośl, Puńsk, Raczki, Rudka Tartak, Sejny, Suwałki, Szypliszki, Wiżajny,
• Strefa zachodnia 20B o pow. 102.221 ha obejmująca gminy: Kolno, Mały Płock, Miastkowo, Nowogród, Turośl, Zbójna.
• Strefa wschodnia 20C o pow. 76.216 ha obejmując gminy: Kuźnica Białostocka, Sokółka, Supraśl, Wasilków.
• Strefa hajnowska 20D o pow. 58.696 ha obejmująca gminy: Dubicze Cerkiewne, Hajnówka, Kleszczele.
• Strefa południowa – Dolina Bugu 20 E o pow. 97.537 ha obejmująca gminy: Ciechanowiec, Drohiczyn, Mielnik, Perlejewo, Siemiatycze.

Zwykła Dobra Praktyka Rolnicza (ZDPR) jest to zbiór przepisów prawa w zakresie ochrony środowiska, których przestrzeganie jest obowiązkiem każdego rolnika biorącego udział w programie rolno-środowiskowo-klimatycznym.

Poszczególne pakiety programów rolno-środowiskowo-klimatycznych:

– Rolnictwo zrównoważone.
– Ochrona wód i gleb.
– Zachowanie sadów tradycyjnych odmian drzew owocowych.
– Cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków na obszarach Natura 2000.
– Cenne siedliska poza obszarami Natura 2000.
– Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie.
– Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie.

Dokumentacja do planów rolno-środowiskowo-klimatycznych.
Przystępując do programu rolno-środowiskowo-klimatycznego rolnik zobowiązany jest do złożenia w ARiMR niezbędnych dokumentów wraz z wnioskiem i do prowadzenia ich przez pięć lat. Podstawowym dokumentem jest plan rolno-środowiskowo-klimatyczny. Plan powinien być dostosowany do poziomu wiedzy rolno-środowiskowej rolnika. Plan, wraz z wymaganymi dokumentami (rejestr działalności rolno-środowiskowo-klimatycznej, dowody zakupów środków ochrony roślin i nawozów, fakturami za wywóz śmieci, fakturami od firmy asenizacyjnej), jest przechowywany przez producenta rolnego w jego gospodarstwie przez okres pięciu lat realizacji, oraz przez następne pięć lat po zakończeniu realizacji.Rolnik przechowuje kopie wniosków rolno-środowiskowo-klimatycznych, ze względu na zachowanie zgodności wypełnianych w różnych latach realizacji dokumentów. Wobec tego plan powinien być przygotowany przed wypełnieniem i złożeniem wniosku rolno-środowiskowo-klimatycznego.
Istotnym elementem wdrażania programów rolno-środowiskowo-klimatycznych jest kontrola poprawności wywiązania się rolników z zobowiązań realizowanych na podstawie decyzji wydanych przez biura powiatowe ARiMR.

Doradcy rolnośrodowiskowi.
Opracowaniem planu rolno-środowiskowo-klimatycznego zajmują się doradcy rolnośrodowiskowi, którzy wykazują się odpowiednim przeszkoleniem w zakresie doradztwa, maja zdany egzamin z zakresu programów rolno-środowiskowo-klimatycznych i posiadają zaświadczenie ukończenia kursu.
Informacje o doradcach i kontakt z nimi można uzyskać wchodząc na stronę internetową Centralnego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Brwinowie http://www.cdr.gov.pl

Instytucje wspierające wdrażanie programów rolno-środowiskowo-klimatycznych.
Pomoc finansowa za działania rolno-środowiskowo-klimatyczne jest instrumentem wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich w ramach Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej. Każdy program jest uzgadniany z Komisją Europejską przed ostatecznym jego zatwierdzeniem.
Właścicielom gospodarstw rolnych, którzy dobrowolnie zobowiązują sie do udziału w programie rolno-środowiskowo-klimatycznym udzielana jest pomoc finansowa, która rekompensuje utracony dochód i poniesione dodatkowe koszty. Działalność rolno-środowiskowo-klimatyczna jest realizowana na podstawie wieloletnich zobowiązań zawieranych z państwowa instytucja odpowiedzialną za wydatkowanie funduszami Unii Europejskiej, agencja płatnicza: Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
Rolnik musi uczestniczyć w programie przez pięć lat. Istotnym elementem systemu wdrażania programów rolno-środowiskowo-klimatycznych jest kontrola poprawności wywiązania się rolnika z zobowiązań. Wstępna kontrola wniosku prowadzona jest w Biurze Powiatowym ARiMR, a następnie tzw. kontrolę na miejscu przeprowadza Inspektor Terenowy Oddziału Regionalnego ARiMR, który posiada stosowne upoważnienie do jej przeprowadzenia.
Aby wniosek został poprawnie wypełniony rolnik może zgłosić się o pomoc do instytucji doradczych, w których to przy udziale doradcy rolnośrodowiskowego pomogą wypełnić wniosek o płatności.

Jednostkami wspomagającymi na terenie województwa podlaskiego są:
•Podlaski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Szepietowie http://www.zetobi.com.pl,
• Podlaska Izba Rolnicza http://www.pirol.pl.

Ogólne zasady przyznawania płatności są na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi – https://www.gov.pl/web/arimr/ogolne-zasady-przyznawania-platnosci.

Przydatne strony internetowe
Producent zamierzający podjąć działalność w zakresie rolnictwa ekologicznego powinien wiedzieć jakimi środkami się posługiwał i jak gospodarował by spełniać warunki zawarte w ustawie o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. nr 93 z 30 kwietnia 2004 roku). Niezbędne, aktualne informacje dotyczące rolnictwa ekologicznego można znaleźć w internecie.
Wykaz środków ochrony roślin zakwalifikowanych do stosowania w rolnictwie ekologicznym – http://www.ior.poznan.pl/Organizacja/wykaz-eko.html.
Wykaz dostawców ekologicznego materiału siewnego, wykaz nasion, materiału siewnego i wegetatywnego materiału rozmnożeniowego wyprodukowanego metodami ekologicznymi – http://www.piorin.gov.pl/strony/aktualnosci.html.
Wykaz nawozów i środków poprawiających właściwości gleby, zakwalifikowanych do stosowania w rolnictwie ekologicznym – http://www.iung.pulawy.pl/Odpady/Wykaz.htm
Wykaz upoważnionych jednostek certyfikujących w rolnictwie ekologicznym – http://www.bip.minrol.gov.pl/DesktopDefault.aspx?TabOrgId=643&LangId=0.
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi – http://www.minrol.gov.pl.
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa – http://www.arimr.gov.pl.
Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie – http://www.cdr.gov.pl.
Portal doradztwa rolniczego – http://www.odr.net.pl.