Lista produktów tradycyjnych

Na mocy ustawy z dnia 17 grudnia 2004 roku o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 10, poz. 68) minister właściwy do spraw rynków rolnych prowadzi listę produktów tradycyjnych. Utworzenie jej miało na celu promocję oraz upowszechnianie informacji o produktach wytwarzanych tradycyjnymi, historycznie ugruntowanymi metodami (stosowanymi od co najmniej 25 lat). Umieszczone na liście produkty zostały podzielone na następujące kategorie:

• – sery i inne produkty mleczne,
• – mięso świeże oraz produkty mięsne,
• – produkty rybołówstwa, w tym ryby,
• – orzechy, nasiona, zboża, warzywa i owoce (przetworzone i nie),
• – wyroby piekarnicze i cukiernicze,
• – oleje i tłuszcze (masło, margaryna, itp.),
• – miody,
• – gotowe dania i potrawy,
• – napoje (alkoholowe i bezalkoholowe),
• – inne produkty.

Aktualnie na liście produktów tradycyjnych znalazło się aż 78 produktów z województwa podlaskiego (poniższe informacje zostały opracowane na podstawie strony https://www.gov.pl/web/rolnictwo/woj-podlaskie).

Sery i inne produkty mleczne:

• – klinek z Łap – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2019 roku, swoją jakość zawdzięcza przede wszystkim mleku pozyskiwanemu z obszarów sąsiadujących z Narwiańskim Parkiem Narodowym. Twaróg produkowany jest ręcznie, a symbolem zachowania tradycyjnych metod jest wykorzystywany w tym procesie płócienny woreczek.
• – klinek dąbrowski – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2014 roku. Na terenie Doliny Biebrzy sery wytwarzane były od dawna w gospodarstwach i lokalnych mleczarniach, co jest efektem hodowli bydła na soczystych, nadbiebrzańskich łąkach i pastwiskach.
• – ser gouda – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2006 roku. Jest produkowany wyłącznie z czystego mleka, a jego sposób produkcji nie zmienił się od prawie 40 lat.
• – ser koryciński „swojski” – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2005 roku. Jest wytwarzany tradycyjnym sposobem przekazywanym z pokolenia na pokolenie, doprawia się go zgodnie z preferencjami i tradycjami rodzinnymi poszczególnych gospodyń, członkiń Zrzeszenia Producentów Sera Korycińskiego.
• – ser narwiański – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2006 roku, jest produkowany z mleka pochodzącego z gospodarstw z okolic Narwiańskiego Parku Narodowego, najlepiej od krów rasy Polska Czerwona.
• – ser podlaski – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2006 roku, jest produkowany wyłącznie z mleka czystego mikrobiologicznie i chemicznie, bez innych dodatków.
• – ser podpuszczkowy dojrzewający Wiżajny – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2006 roku. Jedynym dodatkiem wykorzystywanym w produkcji, oprócz mleka, jest podpuszczka naturalna z żołądków cielęcych. W rejonie Wiżajn i Rutki-Tartak tradycja wytwarzania tego sera przekazywana jest z pokolenia na pokolenie od niepamiętnych czasów.
• – ser suszony podlaski – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2007 roku, swój oryginalny smak i zapach zawdzięcza długiemu, półrocznemu procesowi suszenia i dojrzewania. Duże znaczenie dla jego produkcji mają też bogate, podlaskie pastwiska oraz tradycje mleczarskie regionu.
• – ser typu szwajcarskiego z Wiżajn – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2007 roku, charakteryzuje się łagodnym, śmietankowym smakiem.
• – ser biały deserowy litewski – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2005 roku, jest wytwarzany z mleka krowiego. Produkuje się go niemal w całym powiecie sejneńskim, ale u każdego wytwórcy smakuje nieco inaczej.
• – twaróg hajnowski – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2009 roku, swoją specyfikę zawdzięcza jakości wykorzystywanego do produkcji mleka. Zdecydowana większość krów w okolicach Hajnówki ma dostęp do naturalnych pastwisk i pozostaje na nich od wczesnej wiosny do późnej jesieni.

Mięso świeże oraz produkty mięsne:

• – boczek wędzony z Ejszeryszek – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2015 roku, wytwarzany jest z boczku wieprzowego. Niepowtarzalny smak i aromat zawdzięcza różnorodności przypraw i zastosowaniu tradycyjnych metod wędzenia.
• – golonka faszerowana z Ejszeryszek – wpisana na listę produktów tradycyjnych w 2015 roku, jest to wędlina parzona i wędzona, produkowana z golonki wieprzowej. Cieszy się dużym uznaniem smakoszy kuchni podlaskiej dzięki niezmienionej od kilkudziesięciu lat metodzie produkcji.
• – karkówka wędzona z Ejszeryszek – wpisana na listę produktów tradycyjnych w 2015 roku. Produkowana jest z karkówki wieprzowej, a swój smak zawdzięcza specjalnie przygotowywanej zalewie oraz wędzeniu.
• – kiełbasa chłopska z Ejszeryszek – wpisana na listę produktów tradycyjnych w 2015 roku. Do jej przygotowania wybierane jest najlepsze mięso z szynki, łopatki i boczku wieprzowego.
• – kiełbasa z Ejszeryszek – wpisana na listę produktów tradycyjnych w 2015 roku, do jej przygotowania używane jest mięso z odpowiednio wyselekcjonowanej tuszy trzody chlewnej.
• – kindziuk z Puńska – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2005 roku. Jest to sucha wędlina przygotowana z posiekanego wysokogatunkowego mięsa. Dobrze przyrządzony kindziuk można bardzo długo przechowywać.
• – kumpiak podlaski – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2008 roku. Swój oryginalny smak i zapach zawdzięcza naturalnemu procesowi suszenia i dojrzewania, a także wykorzystaniu wieprzowiny najwyższej jakości, pochodzącej od zwierząt hodowanych tradycyjnymi metodami na głębokiej ściółce.
• – kumpia wieprzowa „z komina” – wpisana na listę produktów tradycyjnych w 2005 roku, jej wytwarzanie sięga czasów udomowienia świni.
• – kump nadbużański z ćwiartki – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2009 roku. Jest to potoczna nazwa na wędzony udziec wieprzowy, którego sekret smaku tkwi w jakości użytego mięsa. Najlepsze rezultaty osiąga się, wykorzystując wieprzowinę ze swojskiego tuczu.
• – polędwica wędzona z Ejszeryszek – wpisana na listę produktów tradycyjnych w 2015 roku. Jest przygotowywana z delikatnego mięsa wieprzowego najlepszego gatunku.
• – szynka wędzona z Ejszeryszek – wpisana na listę produktów tradycyjnych w 2015 roku. Jest to soczysta wędlina z udźca wieprzowego.
• – wędzonka (wędzone) – wpisana na listę produktów tradycyjnych w 2009 roku. Jest to produkt z mięsa wieprzowego uzyskanego świeżo po uboju od zwierząt pochodzących z hodowli ekstensywnej. Smak, aromat i charakterystyczny kolor uzyskuje się w wyniku wędzenia, najlepiej w olchowym i jałowcowym dymie.

Produkty rybołówstwa, w tym ryby:

• – stynka suwalska – wpisana na listę w 2021 roku. Jest to niewielka ryba o srebrzystych bokach i ciemniejszym grzbiecie. Stynkę suwalską przygotowuje się smażoną lub w zalewie octowej.
• – ryby słodkowodne wędzone metodą tradycyjną – wpisane na listę produktów tradycyjnych w 2014 roku. Tradycja wędzenia ryb w wędzarniach opalanych drewnem istnieje na Suwalszczyźnie od kilku stuleci.
• – sejneński szczupak faszerowany – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2006 roku. Jest to danie bardzo pracochłonne, dlatego przygotowuje się je zazwyczaj na różne święta. Przepisy na szczupaka przekazywane są na Sejneńszczyźnie z pokolenia na pokolenie.

Orzechy, nasiona, zboża, warzywa i owoce (przetworzone i nie)

• – kapusta kiszona z Suwalszczyzny – wpisana na listę produktów tradycyjnych w 2019 roku, zazwyczaj dodawana jest do niej marchew.
• – mąka z Podlasia – wpisana na listę produktów tradycyjnych 2019 roku. Wyróżnia ją pochodzenie i jakość surowca oraz zachowana tradycyjna metoda produkcji, opierająca się na wyłącznie mechanicznym ścieraniu ziarna.
• – kapusta z beczki kiszona w główce – wpisana na listę produktów tradycyjnych w 2015 roku.
• – kruszewska kapusta kiszona – wpisana na listę produktów tradycyjnych w 2007 roku. Ma niepowtarzalny smak, który zawdzięcza tradycyjnym metodom i recepturom oraz doskonałym warunkom uprawy w otulinie Narwiańskiego Parku Narodowego. Istotne znaczenie ma też proces fermentacji, który przebiega przy wiejskim nagrzanym piecu.
• – kruszewski ogórek herbowy – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2005 roku. Swoją jakość zawdzięcza doskonałym warunkom klimatycznym oraz stosowaniu starych receptur i tradycyjnych metod produkcji.
• – nadbużańska kawa żołędziówka – wpisana na listę produktów tradycyjnych w 2008 roku. Jej sporządzanie na terenach nadbużańskich ma wielowiekową tradycję. Ten zdrowy napój wzmacnia żołądek, wątrobę i śledzionę oraz likwiduje zaburzenia żołądkowe.
• – ogórki kwaszone „narwiańskie” – wpisane na listę produktów tradycyjnych w 2005 roku. Do ich produkcji wykorzystuje się ogórki uprawiane metodą tradycyjną w otulinie Narwiańskiego Parku Narodowego.

Wyroby piekarnicze i cukiernicze

• – busłowe łapy – wpisane na listę w 2021 roku. Jest to rodzaj ludowego pieczywa obrzędowego, popularnego przede wszystkim w okolicach Bielska Podlaskiego i powiązanego z nadejściem wiosny. Ma kształt bocianich łap i obecnie wypieka się je z mąki pszennej z dodatkiem drożdży.
• – bialys (bialystoker/bialystoker kuchen) – wpisany na listę w 2020 roku. Jest to okrągła bułka z dodatkiem cebuli i maku, wywodząca się z polsko-żydowskiej kuchni z okolic Białegostoku.
• – mielnicki korowaj weselny – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2019 roku. Jest to duże i okrągłe drożdżowe ciasto, które uroczyście rozdzielano między wszystkich gości wesela.
• – augustowska jagodzianka – wpisana na listę produktów tradycyjnych w 2016 roku. Jest to bułeczka z ciasta drożdżowego z nadzieniem z jagód, przyozdobiona z wierzchu kruszonką. Zbieranie jagody czarnej to element tożsamości społeczności lokalnej Augustowa i okolic.
• – chleb domowy na kalmusie z Puńska – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2006 roku. Wypieka się go w piecach chlebowych na liściach kalmusu (tataraku), stosując głównie mąką żytnią, wodę, sól i zakwas fermentacyjny pobrany z poprzedniego ciasta. Liście kalmusu nadają bochenkowi chleba charakterystyczny zapach i sprawiają, że zachowuje on świeżość.
• – chleb na zakwasie z Sadka – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2014 roku. Jest wypiekany od wielu pokoleń w miejscowości Sadek w piecach chlebowych. Do jego przygotowania wykorzystywane są mąka żytnia, otręby żytnie, woda, zakwas chlebowy, sól i cukier.
• – chleb pytlowy wolski na zakwasie – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2005 roku. Swoje niepowtarzalne walory smakowe i strukturalne zachowuje nawet do tygodnia.
• – chleb staropolski (chleb żytni) – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2005 roku. Długo zachowuje świeżość dzięki dodaniu przetworów ziemniaczanych, jest produkowany tradycyjną metodą fermentacji wielofazowej. Receptura została opracowana w 1978 roku w Piekarni PSS „Społem” na podstawie informacji uzyskanej od mieszkanek wsi Nowiny.
• – chleb żytni wolski – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2005 roku. Jest pieczony na zakwasie, a dodatek ok. 30% gryzu żytniego wzbogaca chleb w wiele składników mineralnych, w tym w żelazo.
• – chleb żytni z pieca – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2017 roku. Mąka żytnia używana do pieczenia tego chleba pochodzi z młyna znajdującego się na terenie gminy Korycin.
• – hajnowski marcinek – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2016 roku. Ciasto to składa się z 20-30 bardzo cienkich placków przełożonych masą śmietanową.
• – makowiec z Ejszeryszek – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2011 roku. Składa się z ciasta drożdżowego i maku, z dodatkiem bakalii. Przygotowywany był zazwyczaj na Boże Narodzenie, Środę Popielcową czy Wielki Piątek.
• – mrowisko – wpisane na listę produktów tradycyjnych w 2006 roku. Składa się z faworków o nieregularnych kształtach ułożonych w kopiec, a całość jest polana miodem i posypana makiem oraz rodzynkami.
• – pieczywo obrzędowe weselne („korowaj lipski” i gąski weselne) – wpisane na listę produktów tradycyjnych w 2005 roku. Jest to bułka drożdżowa w kształcie walca, przyozdobiona warkoczem, gąskami, kłosami i gniazdem. Wszystkie te dekoracje mają symboliczne znaczenie.
• – sękacz sejneński (bankuchen) – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2006 roku. Posiada charakterystyczne sęki, co zawdzięcza specyficznej, bardzo pracochłonnej metodzie produkcji. W cieście tym nie wykorzystuje się sztucznych ulepszaczy czy barwników.
• – sękacz z Suchowoli – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2014 roku. Do przygotowania tego ciasta potrzeba jaj, kwaśnej śmietany, mąki, cukru, masła, margaryny oraz cukru i aromatu waniliowego. Od innych sękaczy różni się m.in. konsystencją ciasta, które jest bardziej gąbczaste, i wyraźną nutą wanilii.

Oleje i tłuszcze (masło, margaryna, itp.)

• – masło z Hajnówki – wpisane na listę produktów tradycyjnych w 2018 roku. Swoją wyjątkowość zawdzięcza niezmienionym od dawna metodom produkcji. Niektóre jej etapy wciąż wykonywane są ręcznie.
• – masło swojskie – wpisane na listę produktów tradycyjnych w 2015 roku. Jest wytwarzane w drewnianych tłuczkach według starej receptury.
• – masło tradycyjne z Filipowa – wpisane na listę produktów tradycyjnych w 2005 roku. Jest wytwarzane ze śmietany pochodzącej z mleka krowiego produkowanego w gminach Filipów i Przerośl, na terenie Zielonych Płuc Polski.

Miody

• – lipiec białowieski – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2005 roku. Jego wytwarzanie związane jest z obszarem Puszczy Białowieskiej.
• – miód augustowski – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2010 roku. Jest pozyskiwany z kwiatów, ziół oraz innych roślin leśnych, ale jego najpopularniejszą odmianą jest lipowa. Na jego smak wpływa to, że wytwarzające go pszczoły mają swoje siedziby w drewnianych ulach.
• – miód wielokwiat z Sejneńszczyzny – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2006 roku. Miód ten nie zawiera żadnych zanieczyszczeń chemicznych, a niepowtarzalny smak i aromat zawdzięcza nektarowi z roślin charakterystycznych dla tego regionu.

Gotowe dania i potrawy

• – zaguby – wpisane na listę produktów tradycyjnych w 2021 roku. Jest to rodzaj rolady z ciasta pierogowego z ziemniaczanym farszem. Geneza tej potrawy sięga XIX wieku.
• – rejbak – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2021 roku. Jest to pieczony placek ze startych ziemniaków z dodatkiem mięsa.
• – babka ziemniaczana – wpisana na listę produktów tradycyjnych w 2005 roku. Potrawa ta składa się ze startych ziemniaków, smażonej słoniny, mąki, jajek i cebuli. W niektórych przepisach do babki dodawane są grzyby.
• – bliny po litewsku – wpisane na listę produktów tradycyjnych w 2006 roku. Są to płaskie, okrągłe placki z mięsnym nadzieniem. Przepis na tę potrawę przekazywany jest w litewskich rodzinach z pokolenia na pokolenie.
• – chołodziec litewski (chłodnik) – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2006 roku. Tę orzeźwiającą zupę buraczkową je się na chłodno, zaraz po przyrządzeniu. Podaje się ją z ugotowanymi ziemniakami.
• – kartacze – wpisane na listę produktów tradycyjnych w 2005 roku. Przyrządza się je z masy ziemniaczanej oraz mięsa mielonego. Mają charakterystyczny owalny kształt i podawane są na gorąco z tłuszczem i skwarkami.
• – kartacze sejneńskie (cepeliny) – wpisane na listę produktów tradycyjnych w 2006 roku. Te duże kluski o owalnym kształcie są przygotowywane z surowych i gotowanych ziemniaków, z dodatkiem nadzienia z mięsa baraniego lub wieprzowego. Na sposób litewski podaje się je z sosem ze skwarek, cebuli i kwaśnej śmietany.
• – kiszka ziemniaczana – wpisana na listę produktów tradycyjnych w 2005 roku. Potrawa ta składa się z tartych ziemniaków z dodatkiem różnych kasz, nadzianych w wieprzowe jelito.
• – kociołek cygański – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2015 roku. Jest to dość gęsta i zawiesista zupa z różnych gatunków mięs, warzyw i grzybów.
• – kołduny litewskie – wpisane na listę produktów tradycyjnych w 2006 roku. Są to niewielkie pierożki z pszennego ciasta z mięsnym nadzieniem.
• – pierekaczewnik – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2005 roku. Jest to tradycyjny tatarski pieróg makaronowy. Składa się z wielu cieniutkich warstw ciasta przełożonych farszem, np. baraniną, wołowiną, serem lub jabłkami.
• – pierogi wigierskie – wpisane na listę produktów tradycyjnych w 2013 roku. Ich nadzienie stanowią całe owoce, a gotowe pierogi smażone są na głębokim oleju.
• – soczewiaki sejneńskie – wpisane na listę produktów tradycyjnych w 2006 roku. Są to rumiane pierogi z nadzieniem z soczewicy, okraszone skwarkami z cebulą.

Napoje (alkoholowe i bezalkoholowe)

• – piwo podlaskie – wpisane na listę produktów tradycyjnych w 2018 roku. Jest wytwarzane wyłącznie z naturalnych surowców i dodatków. Przy jego produkcji nie stosuje się mikrofiltracji wyjaławiającej napój z wartości odżywczych i wpływającej negatywnie na smak. Piwo podlaskie występuje w trzech wariantach: pełne, dubeltowe oraz mocne.
• – śliwowica (mirabelka) – wpisana na listę produktów tradycyjnych w 2005 roku. Zaczyn śliwkowy fermentuje bez dodatku drożdży i wody, dzięki naturalnym szczepom drożdży rozwijającym się na owocach.
• – podlaska samogonka zbożowa – wpisana na listę produktów tradycyjnych w 2009 roku. Tradycyjnym surowcem do jej wytwarzania były zboża, zastąpione później przez rozczyn z cukrem.
• – nalewka żenicha – wpisana na listę produktów tradycyjnych w 2016 roku. Historia tego napoju alkoholowego o mocno ziołowym zapachu sięga 1870 roku. Wytwarzany jest w wyniku naturalnej destylacji soków z owoców (np. maliny, pigwy, aronii, dzikiej róży czy czarnego bzu) oraz ziół (np. mniszka lekarskiego czy pędów sosnowych) z dodatkiem alkoholu, cukru i miodu.
• – miód kwarciany (dębniak) – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2007 roku. Jest to lekki miód pitny, czyli czwórniak. Napój można pić bezpośrednio po zakończonej fermentacji, ale najsmaczniejszy jest po dwóch, trzech latach. Przechowywany w dębowych beczkach z biegiem czasu staje się mniej słodki i bardziej wytrawny.
• – buza (boza) – wpisana na listę produktów tradycyjnych w 2018 roku. Jest to napój wytwarzany z kaszy jaglanej, z dodatkiem rodzynek, cytryny i cukru. Wskutek dodatku drożdży buza delikatnie buzuje i od tego zapewne pochodzi jej nazwa.
• – kwas buraczany (sok z buraka kiszonego) – wpisany na listę produktów tradycyjnych w 2018 roku. Napój ten związany jest z tradycjami obchodzenia świąt Bożego Narodzenia.

Inne produkty
– nadbużańskie grzyby marynowane – wpisane na listę produktów tradycyjnych w 2009 roku. Należą nad Bugiem do popularnych przekąsek i dodatków do różnych potraw, mogą być marynowane np. z papryką czy czosnkiem.
– nadbużańskie grzyby suszone – wpisane na listę produktów tradycyjnych w 2009 roku. Są nieodłącznym składnikiem różnych potraw, a tradycja ich zbierania obecna jest na terenach nadbużańskich od bardzo dawna.
– pisanka lipska – wpisana na listę produktów tradycyjnych w 2012 roku. Wielobarwne jaja zdobione są tradycyjnymi ornamentami, jak kropki, przecinki, zagięcia, łezki tworzące słońca, gwiazdy, rozety, formy geometryczne czy elementy roślinne. Tradycja przygotowywania pisanek sięga na tych terenach XIX wieku.